Ver la fonte de Viaxe al traviés del tiempu

{{otros usos|Viaxe al traviés del tiempu (ciencia ficción)|los viaxes al traviés del tiempu na ciencia ficción y lliteratura}}
{{redirixe|Máquina del tiempu|La máquina del tiempu (dixebra)}}
[[Ficheru:Cone de Lumière.PNG|thumb|380px|right|Representación tridimensional del [[Glosariu de relatividá#F|futuru causal]] y el [[Glosariu de relatividá#P|pasáu causal]] d'un eventu. L'eventu en cuestión ye'l vértiz central del [[conu de lluz|puntu de vista de la lluz]] (azul) onde se xunen el conu cimeru y l'inferior. Tolos puntos dientro del conu cimeru son el so futuru causal, tolos puntos nel conu inferior son el so pasáu, la exa vertical (colloráu) representa la meyora del tiempu y los dos fleches horizontales dos direiciones espaciales.]]

El '''viaxe al traviés del tiempu''' ye un [[conceutu]] de desplazamientu palantre o tras en distintos puntos del [[tiempu]], similar a como se fai un desplazamientu nel [[espaciu (física)|espaciu]]. Amás, delles interpretaciones de viaxe nel tiempu suxeren la posibilidá de viaxes ente realidaes o [[universos paralelos]].

Esti artículu analiza la posibilidá teórica y téunica de viaxes nel tiempu, y la posibilidá de qu'esistan [[paradoxa|paradoxes]] acomuñaes a dichu viaxe al traviés del tiempu (por casu evitar la nacencia de los nuesos propios antepasaos o la [[paradoxa de los ximielgos]]).

== Introducción ==
=== Los viaxes al traviés del tiempu na física ===
<!--El primer párrafu foi lleváu a la páxina de discutiniu d'este mesmu artículu, sol subtítulu: “El tiempu ye una ficción”. --->
Acordies cola descripción convencional de la [[teoría de la relatividá]], les partícules materiales al movese al traviés del [[espaciu-tiempu]] mover escontra alantre nel tiempu (escontra'l futuru) y escontra un llau o otru del espaciu. El fechu de que la enerxía total y la masa sían positives ta rellacionáu col fechu de que les partícules mover escontra'l [[futuru]] (en [[mecánica cuántica]] un cambéu de signu nel tiempu o una masa negativo son equiparables).

Un aspeutu comprobáu esperimentalmente de la teoría de la relatividá ye que viaxar a [[velocidá (física)|velocidaes]] cercanes a la [[velocidá de la lluz]] causa una [[dilatación del tiempu]], pola cual el tiempu d'un individuu que viaxa a esa velocidá cuerre más amodo. Dende la perspeutiva del viaxeru, el tiempu "esternu" paez fluyir más rápido, causando la impresión de que l'individuu fixo un viaxe al traviés del tiempu. Sicasí, esti fenómenu en sí mesmu, nun ye lo que suel denominase como viaxe al traviés del tiempu. <!--Ello ye que hai autores conciben el viaxe nel tiempu d'una manera un pocu más sutil argumentáu, por casu, que cada segundu que pasa una partícula en reposu enfusa un segundu-lluz na direición temporal nel futuru. La dilación temporal y la paradoxa de los ximielgos por casu planteguen un viaxe nel tiempu nesi otru sentíu, que magar ye físicamente realizable, nun equival nunca a recular na [[llinia d'universu|mesma llinia de tiempu]].-->

El conceutu de viaxe nel tiempu foi frecuentemente utilizáu pa esaminar les consecuencies de teoríes físiques como la [[relatividá especial]], la [[relatividá xeneral]] y la [[teoría cuántica de campos]]. Anque nun esiste evidencia esperimental del viaxe nel tiempu, sí esisten razones teóriques importantes pa considerar posible la esistencia de ciertu tipu de viaxe al traviés del tiempu. Sía que non, les teoríes actuales de la física nun dexen nenguna posibilidá de viaxar nel tiempu, nun espaciu-tiempu del tipu del que se cree ye'l nuesu espaciu-tiempu, que nun paez tener [[Curva zarrada de tipu tiempu|llinies temporales zarraes]].

=== Argumentos favorables a la factibilidad ===
La [[teoría especial de la relatividá]] d'[[Albert Einstein]] (y por estensión la [[teoría de la relatividá|teoría xeneral]]) dexa explícitamente un tipu de dilatación temporal que pelo normal se podría denominar “viaxe nel tiempu”. La teoría sostién que relativamente a un observador estacionariu, el tiempu paez fluyir más amodo pa los cuerpos que se mueven rápido. Por casu, un reló que se mueve va paecer correr más lentu; al amontar la so velocidá y averase a la [[velocidá de la lluz]] va paecer detenese dafechu. Sicasí, esti efeutu namái fai posible'l viaxe nel tiempu” escontra alantre nel futuru, nunca escontra tras. Esti tipu de viaxe nun ye típicu de la ciencia ficción, y nun se tien nenguna dulda alrodiu de la so esistencia; sicasí, d'equí d'equí p'arriba “viaxe nel tiempu”, puramente dichu, va referir al percorríu con dalgún grau de llibertá escontra'l pasáu o'l futuru.

Munchos científicos consideren que'l viaxe al traviés del tiempu puramente dichu ye imposible. Esta opinión vese reforzada por un argumentu basáu na [[navaya de Occam]]. Cualquier teoría que dexe'l viaxe nel tiempu rique que delles situaciones rellacionaes cola [[Causalidá (física)|causalidá]] (o, nel so casu, [[retrocausalidad]]) sían resueltes. ¿Qué pasaría si daquién trata de viaxar nel tiempu y matu al so propiu güelu? (Ver la “[[paradoxa del viaxe nel tiempu|paradoxa del güelu]]”).

Amás, na ausencia de cualquier evidencia esperimental de la posibilidá del viaxe nel tiempu, ye teóricamente más simple suponer que nun puede asoceder. Ello ye que el [[física|físicu]] [[Stephen Hawking]] suxirió que l'ausencia de turistes del futuru constitúi un fuerte argumentu en contra de la esistencia del viaxe nel tiempu (vease [[Conxetura de proteición de la cronoloxía]]). Eso sería una variante de la [[paradoxa de Fermi]] (“si nun hai visitantes [[estraterrestre]]s ye porque los estraterrestres nun esisten”), na que se falaría de “viaxeros del tiempu” en llugar de visitantes estraterrestres”. Daes estes circunstancies, otros suxeren —a los que sostienen la posición de Hawking— que nel casu de que nun futuru'l ser humanu pudiera viaxar al [[pasáu]], ésti nun podría tornar a un espaciu temporal anterior al momentu de la puesta a puntu de la hipotética máquina del tiempu que lu dexara.

Tamién se suxirió que al viaxar al pasáu taría creándose” un [[universu paralelu]] y nun se viaxaría al propiu pasáu sinón a una copia d'ésti, pero con una diferencia: la esistencia d'un turista temporal. D'esta miente tendríase dos espacios temporales simultáneos: unu onde apaez un turista del tiempu y otru onde nun apaez.
Ésta sería una hipótesis p'aldericar la [[paradoxa]] de “Si mañana entamo un viaxe a güei pa dicime 'hola', ¿por qué güei nun tengo un doble al mio llau diciéndome 'hola'?”
Sicasí, asumiendo que'l viaxe temporal nun ye posible, tamién resulta interesante pa los físicos la entruga de por qué y qué lleis físiques torgar.

=== Argumentos contrarios a la factibilidad===
Amás de delles oxeciones lóxicu y filosóficu, señaláronse un bon númberu d'argumentos físicos que suxeren imposibilidaes téuniques pa ciertes formes de viaxe nel tiempu, y qu'amosaron les dificultaes téuniques en qu'incurriríen delles propuestes de viaxe nel tiempu. Ye importante, destacar que dau la conocencia física actual, ye necesariu considerar les restricciones qu'impon la [[Teoría Especial de la Relatividá|teoría especial de la relatividá]] p'aldericar la factibilidad de dichos viaxes. La teoría de la relatividá especial foi propuesta por [[Albert Einstein]] a principios del sieglu XX pa esplicar resolver dellos problemes surdíos nel marcu del [[electromagnetismu]] y qu'habíen quedáu manifiestu nel famosu [[esperimentu de Michelson-Morley]]. Albert Einstein publicó la so teoría en [[1905]]; un pocu más tarde, en 1908, [[Hermann Minkowski]] afayó que dicha teoría podía formulase afechiscamente nun espaciu de cuatro dimensiones, na que la dimensión temporal yera precisamente la [[cuarta dimensión]].

[[Ficheru:Espacio temporal.png|right|thumb|Representación llinial del [[tiempu]], na concepción clásica prerrelativista del mesmu.]]
En dicha teoría poner en dulda'l conceutu clásicu de tiempu. Antes de la teoría de la relatividá los científicos asumieren una representación llinial pal tiempu, esto ye, represéntase como una recta imaxinaria que s'enllarga indefinidamente nel pasáu y el porvenir, apaez como un continuu ilimitáu nuna sola dimensión y nós ocupamos un puntu determináu (presente), que se mueve siempres na mesma direición. La división tripartita basa na representación gráfica del tiempu como una llinia, prinda la concepción xeneral del tiempu que teníen la mayor parte de los científicos hasta principios del sieglu XX; entá güei utilízase en física clásica y otres ciencies.

Ente los argumentos contrarios a la posibilidá de viaxe nel tiempu más comunes cabo destacar:
# Nun espaciu-tiempu normal (i.e. unu que sía geodésicamente completu y globalmente hiperbólicu) una partícula nun puede siguir una trayeutoria zarrada nel espaciu-tiempu, polo que nun ye posible per mediu d'aceleraciones y deceleraciones volver al puntu de partida.
# Munchos medios imaxinaos na ciencia ficción ignoren el principiu de caltenimientu de la enerxía.
# Llevar una partícula a velocidaes cercanes a la lluz rique cantidaes d'enerxía progresivamente mayores.

=== La posibilidá de les paradoxes temporales ===
El [[principiu de autoconsistencia de Novikov]] y cálculos recién de [[Kip Thorne]] indiquen que simples mases pasando nel tiempu al traviés de furacos de guxán nun podríen xenerar paradoxes, yá que nun esisten condiciones iniciales qu'induzan una [[paradoxa]] una vegada que ye introducíu'l viaxe nel tiempu. Si les sos resultancies pueden ser xeneralizaos suxeriríen, curiosamente, que nenguna de les paradoxes formulaes nes hestories de viaxe temporal puedan ser realmente formulaes nun nivel físicu: esto ye, que cualquier situación que se provoque nuna hestoria de viaxe temporal puede dexar munches soluciones coherentes. Les circunstancies podríen sicasí, tornase casi increíblemente estrañes.

Los [[universos paralelos]] son una posibilidá teórica qu'evitaría la mayor parte de les paradoxes rellacionaes con viaxes al traviés del tiempu. La interpretación de mundos múltiples d'[[Hugh Everett|H. Everett]] suxer que tolos eventos cuánticos posibles pueden asoceder simultáneamente n'hestories esclusives. Estes [[historia paralela|hestories alternes]] o paraleles, formaríen un árbol ramificáu que simbolizaría tolos posibles resultaos de cualquier interacción.

Por cuenta de que toles posibilidaes esisten, cualquier paradoxa puede ser esplicada al asoceder los eventos paradóxicos nun universu distintu. Esti conceutu ye frecuentemente utilizáu na [[ciencia ficción]]. Sicasí, na actualidá, los físicos creen que dicha interacción o interferencia ente estes hestories alternatives nun ye posible (vease la [[conxetura de proteición cronolóxica]] de Stephen Hawking).

=== Paradoxa de la inesistencia de viaxeros del tiempu ===
Si tenemos en cuenta que cada vez sabemos más de [[física cuántica]] y que la teunoloxía progresa al traviés del tiempu, puede postulase que tendríamos de ser visitaos por viaxeros del tiempu, fechu non reparáu, y que puede ser consideráu una paradoxa. Pa esplicar esto, postulóse qu'esto puede indicar que la humanidá escastaráse antes d'afayar la teunoloxía de viaxar nel tiempu, lo que tamién s'aplicaría a presuntos mundos n'universos paralelos, porque ellos tampoco desenvolveríen la teunoloxía pa viaxar ente universos.

Otra paradoxa diz qu'entá siendo posible crear una [[máquina del tiempu]] dientro de cien años, esta nun podría volver más tras del momentu nel que se construyó dicha máquina porque se tardaría más de cien años en crear una rellación de tiempu de cien años. De la mesma, podría construyise una máquina mientres cientu diez años pa tornar tras nel tiempu cien años, pero non cuatrocientos. La única posibilidá sería, por casu, qu'otra civilización construyera una máquina muncho primero de la nuesa esistencia p'asina poder volver hasta'l puntu nel que se construyó, esto ye, antes de crease la tierra.<ref>{{cita llibru |apellíos=Punset |nome=Eduardo |enllaceautor=Eduardo Punset |títulu=De frente cola vida, la mente y l'Universu. Conversaciones colos grandes científicos del nuesu tiempu. |fechaaccesu=30 de xineru de 2011|edición=Primer edición en coleición Booket setiembre 2006 |añu=2004 |editorial=Ediciones Destino |allugamientu=Avinugda Diagonal, 662, 6º plnanta. 08034 Barcelona (España) |isbn=978-84-233-3800-9 |capítulu=VIII |páxina=232|cita=VIII.Entrevista a Paul Davies, físicu.}}</ref>

Otres esplicaciones menos convencionales y con carauterístiques [[pseudociencia|pseudocientíficas]], son aquelles que postulen la esistencia de viaxeros temporales ocultos. Tales viaxeros refugaríen manifestase públicamente y actuaríen como auténticos "turistes" temporales o observadores, ensin, aparentemente, mayor inxerencia nos asuntos de la humanidá actual, pero esta hipótesis sería, poques gracies, dafechu indemostrable. Alegóse, tamién, que ciertos individuos podríen ser viaxeros temporales más o menos ocultos, mentándose ente ellos a notables inventores o lliteratos; sicasí nenguna de les pruebes aducíes resulta convincente. De la mesma supuestos "visitantes" d'otres dómines probaron ser, en tolos casos, fraudes o productos d'informes inexactos. Ciertu autores menten como evidencia del viaxe temporal les muertes de civilizaciones con una teunoloxía bien similar a la nuesa, como por casu el [[Mecanismu de Antiquitera|mecanismu de Anticitera]] que data d'ente los años 82 y 65 a.C o les [[Batería de Bagdag|bateríes de Bagdag]], procedentes de la mesma dómina. En toos estos casos la esistencia de tales dispositivos teunolóxicos pue ser esplicada muncho meyor enmarcándolos nel so contestu históricu.

== Tipos de viaxes nel tiempu ==
=== Los equivalentes de viaxe temporal y viaxe a la velocidá de la lluz ===
Puede señalase que si daquién ye capaz de mover información d'un puntu a otru más rápidu que la velocidá de la lluz, d'alcuerdu a la relatividá especial, equival a qu'un [[observador]] percibe una tresferencia d'información escontra'l pasáu. Per otra parte, nun se propunxeron mecanismos físicos que suxeran qu'esa posibilidá ye téunicamente vidable acordies cola relatividá especial.

La [[teoría xeneral de la relatividá]] pela so parte ufierta delles posibilidaes teóriques adicionales. Esta teoría formulada por [[Albert Einstein|Einstein]] xeneraliza la teoría especial de la relatividá que consideremos hasta agora. Esta teoría amás de la so mayor xeneralidá ye capaz de describir afechiscamente la [[gravedá]] dende un puntu de vista relativista. La interpretación de la gravedá que fai esta teoría ye que la materia curvo” l'espaciu y el tiempu que s'atopa al so alredor. Estes propiedaes de la combadura abren nueves posibilidaes pal viaxe al traviés del tiempu:
* Teóricamente esisten soluciones de les ecuaciones qu'inclúin llinies temporales que se curvan alredor d'un círculu y se reconecten col so propiu pasáu. La primera y más famosa d'estes soluciones, conocida como [[universu de Gödel]], foi topada por [[Kurt Gödel]], anque dicha solución atribúi al universu ciertes carauterístiques físiques que nun paecen correspondese coles del nuesu universu. La teoría de la relatividá xeneral en sí mesma nun prohibe la [[curva temporal zarrada]] o [[curva zarrada de tipu tiempu]] (traducción lliteral del inglés ''closed timelike curve''), que puede llegar a apaecer nes soluciones de les ecuaciones. Sicasí, la mayoría de los físicos cree que ye necesariu esplicar correutamente condicionar si pretende una descripción completa y realista, esto ye, les condiciones adicionales, que, de nun cumplise, esaniciaríen la posibilidá de les curves temporales cerraes por cuenta de les sos implicaciones paradóxiques, por casu aquelles que se rellacionen cola hipotética [[retrocausalidad]] (la posibilidá que tendría'l viaxeru al pasáu d'influyir nel mesmu, coles consiguientes resultancies nel presente, según vemos contempla la [[Paradoxa del viaxe nel tiempu|paradoxa del güelu]]).
* Esiste amás la posibilidá de que distintes rexones del espaciu primeramente dixebraes entren en contautu por aciu la formación d'un "ponte" o "furacu de guxán". Polo xeneral estes riquiríen pasar por estaos topológicamente non equivalentes qu'arreyen "resgón" del espaciu-tiempu, posibilidá apocayá considerada na [[teoría de cuerdes]] y esplicáu divulgativamente por [[Brian Greene]] en ''[[L'universu elegante]]''.

=== Viaxes escontra'l futuru ===
En realidá toles partícules viaxen de cutio escontra'l futuru, una y bones el tiempu flúi siempres na mesma direición, y el pasu del tiempu ye namái'l movimientu escontra'l futuru, nos términos en que los describe la teoría de la relatividá. Esto asocede porque'l tiempu retardar al averase a un oxetu a la velocidá de la lluz. Sicasí, el fluxu de meyora escontra'l futuru puede ser daqué lentu pa la duración de la vida humana. Pa conocer lo que va asoceder mañana, tan solo tiense qu'esperar un día ensin necesidá de faer un ''desplazamientu nel tiempu'', pero conocer el futuru alloñáu y, por casu, conocer a los nuesos tataranietos o contemplar la civilización dientro de mil años ye distinta. L'efeutu relativista de la dilatación del tiempu ufierta, siquier teóricamente, la posibilidá de viaxar al futuru evitando avieyar.

Na [[paradoxa de los ximielgos]], los dos hermanos atopar nel futuru pero percorrieren caminos distintos, y unu d'ellos, el que s'acelerara hasta viaxar a gran velocidá nuna nave espacial, amenorgara'l so avieyamientu. Anque'l [[tiempu propiu]] midíu por un observador en movimientu al respective de otru va ser menor y la magnitú del efeutu vien dada pola velocidá ''(v)'' del observador en movimientu y la velocidá de la lluz ''(c):''
{{Ecuación|<math> \Delta \bar{t} = \gamma \ \Delta t = \frac{\Delta t_0}{\sqrt{1-v^2/c^2}} \,</math>||left}}
Sicasí, dende'l puntu de vista del propiu observador en movimientu, él mesmu ta en reposu y él nun atalantar# que tea avieyando más amodo. Ello ye que pa esti observador en movimientu sería l'observador en reposu quien taría avieyando más rápido. Namái en situaciones en qu'apaecen sistemes de referencia non inerciales en que los dos observadores atópense pue dase una situación en que dambos observadores coincidan en qu'unu d'ellos dos avieyó más amodo.

Si consideramos que daquién s'alloñar nuna nave con una velocidá que sía un 90% de la lluz, ya inorando l'efeutu de [[Dilatación gravitacional del tiempu]] pa simplificar, el tiempu trescurríu na nave sería unes 2,30 vegaes más lentu pa un observador na Tierra. Esto ye, qu'inclusive diendo a esta peralta velocidá namái ganaríamos un modestu factor dos nel nuesu viaxe al futuru. Pa faer viaxes interesantes al futuru precisamos que la nave vaya a velocidaes realmente considerables.

Pa viaxar a futuros más alloñaos 'namái' sería necesariu faer que la velocidá fuera entá más cercana a la de la lluz. La nuesa nave viaxando a gran velocidá nun camín con orixe y regresu a la Tierra ye una máquina del tiempu pa viaxar al futuru que, na midida na que téngase la capacidá d'amontar la so velocidá, puede tresportar a un viaxeru ensin avieyalo a cualquier tiempu posterior.

Rescampla que la construcción d'una nave, d'esti tipu de [[máquina del tiempu]], anguaño ta fora de les posibilidaes téuniques de la nuesa civilización. Sicasí, hai exemplos que demuestren que la idea ye correuta. Na Tierra recibimos partícules que vienen del centru de la nuesa galaxa a distancies que la lluz tardiento miles d'años en percorrer. Esto ye, fueron producíes fai miles d'años terrestres. Sicasí, estes partícules nun pueden aguantar un viaxe nin siquier d'un minutu, yá que se desintegran en cuestión de segundos dempués de ser creaes. ¿Cómo esplicar esta paradoxa? Faciendo usu de la dilatación temporal: les partícules fueron aceleraes a velocidaes tan cercanes a la de la lluz que namái avieyaren segundos ente que na Tierra trescurríen miles d'años.

Una máquina del tiempu d'esti tipu ye unidireccional, esto ye, namái dexa viaxar al futuru. Esto, ensin dulda, llinda enforma l'encantu del viaxe. Nun sería posible, por casu, viaxar al futuru pa echar una güeyada a los resultaos d'un xuegu d'azar y volver tras. La posibilidá de viaxar al pasáu, que ye la que fai realmente interesante una máquina del tiempu, ye bien dudosa y puede afectar a principios bien xenerales. Ensin perder de vista estes restricciones, n'otru apartáu trátase cómo podría tresformase una máquina del tiempu unidireccional basada na paradoxa de los ximielgos nuna máquina del tiempu de dos direiciones usando un furacu de guxán'.

=== Viaxes al pasáu ===
Munchos de los viaxes al pasáu usaos n'argumentos de ficción, asumen que ye posible'l pasu dende un puntu del espaciu-tiempu sobre una [[llinia d'universu]] a un puntu anterior de dicha llinia d'universu, ensin especificar la trayeutoria espaciu-temporal siguida pol viaxeru nel tiempu. Esaminada dende'l puntu de vista d'un [[observador]] concretu, una partícula que viaxa al pasáu aparentemente sume nun intre dau y remanez nun intre anterior. Pero, tantu la desapaición de la partícula (entamu del viaxe escontra'l pasáu) como l'apaición de la partícula nel pasáu (llegada al pasáu), son violaciones clares del principiu de [[caltenimientu de la enerxía]] (si nun esisten más partícules arreyaes). Amás nun ta claru si la partícula que sume nel futuru y remanez nel pasáu ta siguiendo una trayeutoria fora del espaciu-tiempu. Un [[Recursos de la ciencia ficción|recurso de la ciencia ficción]] pa falar a un llugar fuera del espaciu-tiempu ordinariu ye'l conceutu de [[hiperespacio]] (magar nun paez esistir nengún axugu físicu claru de qué podría ser esa clase de hiperespacio).

El casu podría ser distintu si esisten más partícules arreyaes, dellos teóricos como Richard Feynmann propunxeron qu'una [[antipartícula]] podía ser concebida como una partícula ordinaria moviéndose escontra'l pasáu. Asina un fotón bien enerxéticu que crea un par [[electrón]]-[[positrón]], pue ser concebíu como un fotón moviéndose escontra'l futuru que "topeta" contra un electrón moviéndose escontra'l pasáu y que ye rebotado escontra'l futuru. Dende'l puntu de vista d'un observador, l'electrón moviéndose escontra'l pasáu sería vistu como positrón y l'electrón rebotado como un electrón ordinariu, nun intre dau, l'electrón sería vistu dos vegaes, una vegada como positrón y otra como electrón. Un procesu d'esi tipu nun violaría'l principiu de caltenimientu de la enerxía yá qu'en tou momentu la trayeutoria taría contenida nel espaciu-tiempu y la partícula nunca sumiría de manera abrupta.

== Métodos propuestos pa la so realización ==
=== Usu de los furacos de guxán ===
[[Ficheru:Wormhole-demo.png|thumb|Representación 2D d'un furacu de guxán.]]
Una máquina de viaxe temporal propuesta qu'utilice un [[furacu de viérbene|furacu de guxán]] funcionaría ([[Hipótesis (métodu científicu)|hipotéticamente]]) de la siguiente manera: crear de dalguna manera un furacu de guxán. Un estremu del túnel ye aceleráu a una velocidá cercana a la de la lluz, quiciabes con una nave espacial avanzada, y entós tórnase de vuelta al puntu d'orixe. Por cuenta de la dilatación temporal (debida a la velocidá), l'estremu aceleráu del túnel avieyó menos que l'estremu estacionariu (dende'l puntu de vista d'un observador esternu).

Sicasí, el tiempu vese distintu al traviés del túnel que fora d'él: dos relós sincronizaos puestos en cada estremu del túnel van caltenese siempres sincronizaos (dende'l puntu de vista d'un observador dientro del túnel), ensin importar la diferencia de velocidá.

Esto significa qu'un observador qu'entrara al estremu aceleráu, saldría pel estremu estacionariu cuando l'estremu estacionariu tenía la mesma edá que l'estremu aceleráu nel momentu antes d'entrar. Por casu, si antes d'entrar al furacu de guxán l'observador notó que'l reló nel estremu aceleráu amosaba 1980 ente que'l reló nel estremu estacionariu yá dicía 1970 entós l'observador podría salir pel estremu estacionariu cuando'l reló estacionariu inda dicía 1960

Una llimitación significativa de tal máquina ye que namái ye posible viaxar escontra'l pasáu nel puntu inicial cuando foi creada la máquina; n'esencia, considérase más como un pasaxe al traviés del tiempu qu'un dispositivu que se mueve al traviés del tiempu: nun dexa que la mesma teunoloxía en sí mesmu viaxe al traviés del tiempu.

Esto puede dexar una esplicación alternativa a la [[paradoxa de Hawking]]: dalgún día podrá construyise una d'estes máquines al pasáu, pero inda nun fueron construyíes, polo que los turistes temporales nunca van poder llegar al nuesu presente.

Crear un furacu de guxán d'un tamañu apropiáu pa una nave macroscópica, caltenelo estable y mover unu de los sos estremos cola nave riquiría un nivel significativu d'enerxía nun orde enforma mayor que la cantidá d'enerxía qu'un [[sol]] como'l nuesu puede xenerar en tol so periodu de vida. La creación d'un furacu de guxán tamién riquiría la esistencia d'una sustancia llamada “[[materia estraño|materia exótico]]”<!-- güeyu que nun se refier a la llamada antimateria o “materia negativo”. -->, que —inda cuando nun ye imposible— nun se sabe si esiste en formes útiles pa la xeneración d'un furacu de guxán (Ver por casu l'[[efeutu Casimir]]).

Polo tanto ye inverosímil que tal dispositivu sía construyíu, inclusive con teunoloxía altamente avanzada. Per otra parte, furacos de guxán microscópicos entá pueden ser útiles pa unviar información de regresu al pasáu al traviés del tiempu.

En 1993, Matt Visser argumentó que los dos estremos d'un túnel de guxán con tal diferencia temporal inducida nun podríen ser axuntaos ensin xenerar un campu cuántico y unos efeutos gravitacionales que provocaríen que'l túnel colapsara o que los dos estremos se repelieran.<ref>[http://arxiv.org/abs/hep-th/9202090 Matt Viser (1992) "From wormhole to time machine: Comments on Hawking's Chronology Protection Conjecture"]</ref> Por cuenta de esto, los dos estremos nun podríen averase lo suficiente porque tendría llugar una violación de la [[Causalidá (física)|causalidá]]. Sicasí, n'otru [[artículu científicu|artículu]] de 1997, Visser conxeturó que la complexa configuración d'un aniellu Roman” (asina nomáu n'honor a [[Tom Roman]]) d'un númberu N de furacos de guxán alliniaos nun polígonu simétricu podría actuar como una máquina del tiempu, anque conclúi qu'esto nun sería tantu un defectu na teoría clásica de la gravedá cuántica, sinón más bien la prueba de que ye posible violar la causalidá.<ref>[http://xxx.lanl.gov/abs/gr-qc/9702043 Matt Viser (1997): "Traversable wormholes: the Roman ring"]</ref>

==== Usu de cilindros rotatorios xigantescos ====
Otra teoría, desenvuelta pol físicu [[Frank J. Tipler]], implica un cilindru rotatoriu. Si un cilindru ye lo suficientemente llargu y mestu, y xira lo suficientemente rápido en rellación a la so exa llonxitudinal, entós una nave que volara alredor del cilindru nuna trayeutoria espiral podría viaxar tras nel tiempu (o escontra alantre, dependiendo del sentíu del movimientu de la nave). Sicasí, el llargor, la densidá y la velocidá riquida son tan grandes que la materia ordinario nun ye abondo fuerte pa construyila.

==== Usu vórtices de lluz coherente (láser) ====
[[Ronald Mallett]] plantegó crear vórtices [[láser]] envolventes y incluyentes de los oxetos a cronotransportar, la so idea basar na Teoría Xeneral de la Relatividá, más esautamente nel postuláu pol cual la enerxía (nesti casu la lluz) non solo ye curvada pola gravedá sinón que puede tener efeutos másicos que curvan al texíu espaciu-temporal, faciendo [[arrastre de marcu|abasnes de marcu]] y [[curva zarrada de tipu tiempu|curves zarraes de tipu tiempu]].

==== Usu d'una cuerda cósmica ====
Puede construyise un dispositivu similar a partir d'una [[cuerda cósmica]], que ye un tipu de materia exótico especial, que la so esistencia ye postulada hipotéticamente en diverses teoríes físiques especulatives. Les enerxíes arreyaes pa interactuar con elles seríen probablemente prohibitivamente altes y de xuru constituyiríen una posibilidá tecnológicamente invidable.

El dispositivu por aciu cuerdes cósmiques propuestu por [[John Richard Gott|Richard Gott]] basar na solución de les ecuaciones de la relatividá xeneral pa esi tipu de materia exóticu. Acordies con l'esquema de Gott seríen necesaries dos cuerdes cósmiques moviéndose en direiciones opuestes. Al siguir una trayeutoria zarrada qu'arrodie les cuerdes llogra'l viaxe nel tiempu. Una carauterística notable d'esta solución ye que'l viaxe nel tiempu ye namái posible pa los observadores dientro d'una cierta rexón del espaciu-tiempu. Una vegada les cuerdes alloñáronse lo suficiente el mecanismu yá nun puede ser usáu pa realizar un viaxe nel tiempu.

==== Usu d'un nucleu atómicu pesáu ====
El físicu y escritor de ciencia ficción, [[Robert L. Forward]] suxirió qu'una aplicación inocente de la [[teoría de la relatividá xeneral|relatividá xeneral]] a la [[mecánica cuántica]] dexaría construyir una máquina del tiempu. Un [[nucleu atómicu]] pesáu asitiáu dientro d'un fuerte [[campu magnéticu]] podría allargar hasta formar un cilindru, que la so densidá y rotación seríen abondes pa viaxar nel tiempu. Los [[rayu gamma]] proyeutaos podríen dexar unviar información (anque non materia) de regresu al pasáu.
Sicasí, él precisó qu'hasta que nun tengamos una sola teoría que combine la relatividá y la mecánica cuántica, nun vamos tener escurre si tales especulaciones son absurdes.

==== Usu del entrelazamiento cuánticu ====
Los fenómenos de la [[mecánica cuántica]] tales como'l [[teletransporte]] cuánticu, la [[paradoxa EPR]] (nomada poles iniciales d'[[Albert Einstein]], [[Boris Podolsky]] y [[Nathan Rosen]]), o [[entrelazamiento cuánticu]] puede paecer que xenera un mecanismu que dexa la comunicación FTL (''faster than light:'' más rápida que la lluz) o viaxe temporal.
De fechu dalgunes [[interpretaciones de la mecánica cuántica]] (tales como la interpretación de [[David Bohm|Bohm]]) presumen que les partícules intercambien información de manera instantánea pa poder caltener la correlación ente elles. Einstein referir a esti efeutu como la “espeluznante ''[spooky]'' [[aición a distancia]]”.

Curiosamente, les regles de la mecánica cuántica paecen torgar la tresmisión d'información útil per estos medios, y polo tanto paez que nun dexara” el viaxe nel tiempu o la comunicación FTL.
Esti fechu ye esaxeráu y mal interpretáu por cierto tipu de llibros y revistes de pretendida divulgación científica alrodiu de los esperimentos de teleportación. Na actualidá, la manera en que trabaya la mecánica cuántica pa caltener la causalidá ye una área bien activa d'investigación científica.<!-- Al asumir que'l viaxe temporal o la comunicación superlumínica son imposibles, pueden derivase resultancies interesantes, tales como'l teorema de la non-clonación.

==== Usu de llinies temporales cerraes ====
Delles soluciones exactes de les ecuaciones d'Einstein describen [[espaciu-tiempu|espacio-tiempo]] que contienen [[Curva zarrada de tipu tiempu|llinies temporales zarraes]] lo cual dexa en teoría que ciertos [[observador]]es al viaxar sobre elles escontra'l "futuru" dempués d'un ciertu tiempu cíclicu vuelvan al mesmu puntu del que partieron. De fechu neses soluciones nun esiste una manera consistente d'estremar ente pasáu y futuru, porque nun son orientables temporalmente.

Una d'estes soluciones ye'l [[universu de Gödel]], que describe un tipu d'universu que nun se paez al nuesu. De fechu dellos físicos dulden que l'universu de Gödel y otres soluciones que contienen curves temporales zarraes sían descripciones físicamente afeches de dalgún tipu d'universu, inda cuando satisfaen les [[ecuaciones de campu d'Einstein]]. Nótese qu'esti métodu de viaxe nel tiempu namái ye posible n'universos que tengan de por sí cierta estructura, pero polo xeneral nun sería posible modificar eses condiciones pa viaxar a cualquier puntu del pasáu nin modificar les trayectories posibles que lleven a dellos puntos del "pasáu".

Otru teóricu d'estes estructures especiales ye l'estauxunidense [[John Richard Gott]], quien postula un universu inflacionario que xeneraría biltos de nuevos universos; una d'eses cañes podría curvarse escontra tras nun bucle convirtiéndose nel so propiu orixe (vease [http://es.wikipedia.org/wiki/J._Richard_Gott]).

==== Usu del viaxe convencional al traviés del tiempu ====
Esta teoría implica ver pasar el tiempu como un observador, lo cual a la nuesa velocidá normal sería abonda como pa viaxar nel tiempu, pero esta manera nun puede usase pa recular, ta claro.

Un exemplu d'esti tipu de viaxe ye'l [[satélite artificial|satélite]] [[KEO]] que va sirvir como una [[cápsula del tiempu]]; va ser unviáu al espaciu nuna órbita que volverá cruciase cola Tierra en 50.000 años.

== La filosofía y los viaxes al traviés del tiempu ==
==== La visión “presentista" ====
El [[presentismo]] sostién que nin el futuru nin el pasáu esisten, que la materia del universu namái esiste nel presente, y que'l tiempu ye a cencielles un conceutu del ser humanu utilizáu pa describir lo qu'asocede al so alredor.
D'esta manera nun habría un llugar onde'l viaxeru del tiempu pudiera dir, lo que, según esta teoría, anula la tema del viaxe al traviés del tiempu.

Sicasí, la teoría de la relatividá na simultaneidá (dientro del marcu de la física moderna) pon en tela de xuiciu el presentismo y favorez la visión conocida como tetradimensionalismo o [[cuadridimensionalismo]] (rellacionáu col [[eternalismo]] y cola idea del [[bloque de tiempu]]), nel cual los eventos pasaos, presentes y futuros coesisten toos nun mesmu espaciu-tiempu.

==== La visión del principiu antrópico ====
Físicos como [[Max Tegmark]] suxirieron que l'ausencia del viaxe nel tiempu y la esistencia de causalidá pueden dase debíu al [[principiu antrópico]]. L'argumentu qu'él propón ye qu'un universu que dexara viaxes nel tiempu y ciclos zarraos de tiempu sería un universu en que postula que la intelixencia nun tendría d'evolucionar por cuenta de que sería imposible pa una entidá determinar (clasificar) los eventos nun pasáu o nun futuru, faer predicciones, o entender el mundu al so alredor. Reparando qu'esto nun impondría nenguna restricción ante la creencia d'axentes supernaturales (como Dios) los cualos postula que nun seríen confinaos poles llendes del espaciu-tiempu.

<!--Tola sección de Viaxes na ciencia ficción foi treslladái a un artículu propiu porque l'artículu faía demasiao estensu, y nun trataben les mesmes temes anque sí coinciden en dellos puntos-->

== Ver tamién ==
{{llista de columnes|3|
* [[Furacu de viérbene]]
* [[Espaciu-tiempu]]
* [[Estructura causal]]
* [[John Titor]]
* [[Esperimentu Filadelfia]]
* [[Universos paralelos]]
* [[Más rápidu que la lluz]]
* [[Paradoxa del viaxe nel tiempu|Paradoxa del güelu]]
* [[Retrocausalidad]]
* [[Principiu de autoconsistencia de Novikov|Principiu de autoconsistencia de Nóvikov]]
* [[Máquina del tiempu]]
* [[Frank Tipler]]
* [[Ronald Mallett]]
* [[Conxetura de proteición de la cronoloxía]]
* [[Sergéi Krásnikov]]
* [[Proyeutu Montauk]]
* [[Vadim Chernobrov]]
* [[Lleendes urbanes sobre viaxes nel tiempu]]
}}

== Referencies ==
{{llistaref|2}}
=== Referencies científiques ===
* Davies, Paul, ''Cómo construyir una máquina del tiempu'', ISBN 0-14-200186-4.
* [[Paul Davies|Davies, Paul]], ''About Time'' ('Avera del tiempu') ISBN 0-684-81822-1.
* Gott, J. Richard, ''Time Travel in Einstein's Universe: The Physical Possibilities of Travel Through Time'' ('El viaxe nel tiempu nel universu d'Einstein: les posibilidaes físiques del viaxe al traviés del tiempu'), ISBN 0-618-25735-7.
* Nahin, Paul J., ''Time Machines: Time Travel in Physics, Metaphysics, and Science Fiction'' ('Máquines del tiempu: el viaxe nel tiempu na física, la metafísica y la ciencia ficción'), ISBN 0-387-98571-9.
* Pickover, Clifford A., ''Time: A Traveler's Guide'' ('Tiempu: guía pal viaxeru'), ISBN 0-19-513096-0
* Tipler, Frank J., ''Rotating Cylinders and the Possibility of Global Causality Violation'' (`Los cilindros rotativos y la posibilidá d'una violación global de la causalidá'), ''Physical Review'' (D 9, 2203), 1974.

=== Obres sobre viaxes nel tiempu na lliteratura y na historieta ===
* [[Isaac Asimov|ASIMOV]], Isaac: ''[[El fin de la eternidá]]''.
* APPEL, Allen: ''Twice Upon a Time''.
* SEBASTIAN BESTARD MOLINA, ''Operación Cronos'', Tradinco, 2013, ISBN 978-9974-98-964-4.
* [[K. A. Applegate|APPLEGATE]], Katherine: ''[[Animorphs]]''.
* [[Gregory Benford|BENFORD]], Gregory: ''[[Cronopaisaje]]''.
* [[Jorge Luis Borges|BORGES]], Jorge Luis: ''[[El xardín de senderos que s'encrucien]]''; ''[[L'otru (Borges)|L'otru]]'', en ''[[El llibru de sable]]''.
* [[Richard Carpenter|CARPENTER]], Richard: ''[[Catweazle]]''.
* [[Michael Crichton|CRICHTON]], Michael: ''[[Esfera (novela)|Esfera]]'' y ''[[Rescate nel tiempu]]''.
* [[Charles Dickens|DICKENS]], Charles: ''[[A Christmas Carol]]''.
* [[Enrique Gaspar y Rimbau|GASPAR]], Enrique: ''El Anacronópete'' (1887).
* [[Daphne Du Maurier|MAURIER]], Daphne Du: ''The House on the Strand''.
* [[Jack Finney|FINNEY]], Jack: ''Time and Again'', ''From Time to Time'', ''The Third Level'' y otres.
* FORDE, Jasper: ''Lost in a Good Book''.
* [[Robert A. Heinlein|HEINLEIN]], Robert A.: ''[[Puerta al branu]]'', ''All You Zombies'', ''By His Bootstraps'', ''The Cat Who Walks Through Walls'', ''Farnham's Freehold'' y ''Time Enough For Love''.
* [[Alejandro Herrnsdorf|HERRNSDORF]], Alejandro: ''Manual de los viaxes nel tiempu''
* [[R. A. Lafferty|LAFFERTY]], R. A.: ''Thus We Frustrate Charlemagne''.
* [[Stanisław Lem|LEM]], Stanisław: ''Viaxe séptimu'' (''Podróż siódma''), en ''Diarios de les estrelles'' (''Dzienniki gwiazdowe'').
* [[Audrey Niffenegger|NIFFENEGGER]], Audrey: ''[[La muyer del viaxeru nel tiempu]]''.
* [[Larry Niven|NIVEN]], Larry: ''Rotating Cylinders and the Possibility of Global Causality Violation''.
* [[Tim Powers|POWERS]], Tim: ''[[Les Puertes de Anubis]]''.
* [[J. K. Rowling|ROWLING]], J. K.: ''[[Harry Potter and the Prisoner of Azkaban]]''.
* [[Michael Swanwick|SWANWICK]], Michael: ''Bones of the Earth''.
* TARR, Judith; [[Harry Turtledove|TURTLEDOVE]], Harry: ''Household Gods'' (1999).
* [[Mark Twain|TWAIN]], Mark: ''[[A Connecticut Yankee]]''.
* [[Kurt Vonnegut|VONNEGUT]], Kurt: ''Timequake'' (1997).
* [[H. G. Wells|WELLS]], H. G.: ''[[La máquina del tiempu]]''
* [[Connie Willis|WILLIS]], Connie: ''Doomsday Book'' (ISBN 0-553-56273-8) y ''To Say Nothing of the Dog''.
* [[Robert C. Wilson|WILSON]], Robert C.: ''A Bridge of Years'' (1991) y ''Los cronolitos'' (''The Chronoliths'', 2001).
* [[Héctor Germán Oesterheld|OESTERHELD]], Héctor Germán: ''[[El Eternauta]]''
*[[Kerstin Gier]] Kerstin: "[[Rubí (novela)]]"

=== Referencies filosófiques ===
* Wolf, Fred Alan: ''The Yoga of Time Travel'', ISBN 0-8356-0828-X, 2004.
=== Referencies en videoxuegos ===
* The Legend of Zelda, Ocarina of Time.
* The Legend of Zelda, Skyward Sword.
* Saga Pokémon.
== Enllaces esternos ==
{{Commonscat|Time travel}}
* [http://www.cyberdark.net/portada.php?edi=6&cod=334 Cyberdark.net], el viaxe nel tiempu na ciencia ficción.
* {{Enllaz rotu|1=Ciencia-Ficción.com |2=http://www.ciencia-ficcion.com/glosariu/v/viajelt.htm |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }}, glosariu de ciencia ficción: viaxes pol tiempu.
* [http://www.cronica.com.mx/nota.php?idc=152323 ''La Crónica''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304210223/http://www.cronica.com.mx/nota.php?idc=152323 |date=2016-03-04 }}, “Creen posible viaxar pol tiempu al traviés de los furacos negros”.
* [https://web.archive.org/web/http://www.hispamp3.com/noticias/noticia.php?noticia=20050512174916 HispAmp3.com], la física del viaxe nel tiempu.
* [http://www.noticias.info/asp/aspcomunicados.asp?nid=84859 Noticies.info], resuelta una de les mayores dificultaes pa viaxar nel tiempu.
* [http://www.tendencias21.net/index.php?action=article&id_article=68117 Enclinos21.net], la máquina del tiempu ye cuestión de dineru y non de física.
* [https://web.archive.org/web/http://usuarios.iponet.es/michel/cine/tiempu/elviaje.htm Usuarios.Iponet.es], el viaxe nel tiempu.
* {{Enllaz rotu|1=Paradoxa del lingote de plata |2=http://www.liceus.com/cgi-bin/ac/pu/Paradoxa.pdf |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }}.
* {{Enllaz rotu|1=tiempu-ye-cuestion-de-dineru-y-non-de-fisica_a262.html Viaxar al pasáu o al futuru estrema a los científicos |2=http://www.tendencias21.net/La-maquina-del |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }}.


{{Tradubot|Viaje a través del tiempo}}

{{control d'autoridaes}}
[[Categoría:Viaxe nel tiempu| ]]
[[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]]
[[Categoría:Wikipedia:Artículos con plantía Redirixe equí a páxines que nun esisten]]