Ver la fonte de Pierre-Simon Laplace

{{Redirixe equí|Laplace}}
{{persona}}
'''Pierre-Simon Laplace''' {{nym}} foi un [[astrónomu]], [[físicu]] y [[matemáticu]] [[Francia|francés]] qu'inventó y desenvolvió la [[tresformada de Laplace]] y la [[ecuación de Laplace]]. Compartió la doctrina filosófica del [[determinismu científicu]].

== Biografía ==

Nacíu nuna familia de granxeros de la baxa [[Normandía]], coló a estudiar na [[Universidá de Caen]], onde foi encamentáu a [[Jean Le Rond d'Alembert|D'Alembert]], quien, impresionáu pola so habilidá matemática, encamentar de la mesma pa un puestu de profesor na Escuela Militar de París en 1767, na que tuvo ente los sos discípulos a [[Napoleón Bonaparte]].<ref>[https://books.google.es/books/about/Historia_de_la Probabilidá_Y_la_Tái%C3%AD.html?id=N0-2bLKc4GoC&hl=es Hestoria de la Probabilidá y de la Estadística VI. José María ARRIBAS MACHO, Alejandro ALMAZÁN LLORENTE, Beatriz MAÑAS RAMÍREZ, Antonio Félix VALLEJOS IZQUIERDO. Editorial UNED, 27 xunetu 2012 (Páxina 311) ISBN 8436263634, 9788436263633]</ref> En 1785 ye nomáu miembru de l'Academia de Ciencies y en 1795, miembru de la cátedra de matemátiques del Nuevu Institutu de les Ciencies y les Artes, que va presidir en 1812. En 1788 cásase cola moza Marie-Charlotte de Courty de Romanges, perteneciente a una familia de [[Besançon]], 20 años más nuevu qu'él, y con quien tuvo dos fíos, Sophie-Suzanne y Charles-Émile, nacíu en 1789 y qu'algamaría el grau de xeneral.<ref>J. Bergasa, ''Laplace: el matemáticu de los cielos'', 2003, p.38</ref> En 1795, Laplace empezó a publicar el primeru de los cinco volúmenes que van constituyir el so ''[[Mecánica celeste]]'' y en 1796 imprime ''Exposition du système du monde'', onde revela'l so [[hipótesis nebular]] sobre la formación del [[sistema solar]]. 
En [[1799]] foi nomáu ministru del Interior mientres el [[Consuláu (Francia)|Consuláu]], anque nun tuvo nel cargu más que seis selmanes. El so antiguu alumnu Napoleón Bonaparte confirió-y en 1805 la [[Lexón d'honor]] y en [[1806]] el títulu de conde del [[Primer Imperiu francés|Imperiu]]. En 1812 publicó'l so ''Teoría analítica de les probabilidaes'' y en 1814 el ''Ensayu filosóficu sobre la probabilidá''. En 1816 foi escoyíu miembru de l'Academia Francesa. A pesar del so pasáu bonapartista, tres la [[Restauración borbónica en Francia|restauración]] de los [[Borbones]] foi lo bastante arteru como pa consiguir ser nomáu [[marqués]] en 1817.<ref>[http://www.academie-francaise.fr/immortels/base/academiciens/fiche.asp?param=336 Biografía] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060508112740/http://www.academie-francaise.fr/immortels/base/academiciens/fiche.asp?param=336 |date=2006-05-08 }} de l'[[Académie française]]</ref>

Na ''Exposition du système du monde'' (''Esposición del sistema del mundu'', 1796) describió una teoría sobre la formación del [[Sol]] y del [[sistema solar]] a partir d'una [[nebulosa]] o remolín de polvu y gas. Esta [[hipótesis nebular]], que yá fuera perfilada enantes por [[Inmanuel Kant]], con muncho mayor detalle y múltiples refinamientos, permanez nos nuesos díes como'l fundamentu básicu de tola teoría de la formación estelar. Per otra parte, demostró tamién la estabilidá del sistema solar, sentó les bases científiques de la [[Teoría de la probabilidá|teoría matemática de probabilidaes]] (na so obra ''Théorie analytique des probabilités'', onde, ente otros llogros, formuló'l métodu de los mínimos cuadraos, que ye fundamental pa la teoría d'errores) y formuló de manera bien firme ya influyente la imaxe d'un mundu dafechu determinista.

Sollerte a los descubrimientos de nebuloses realizaos por [[William Herschel]] n'Inglaterra, Laplace pensó que'l colapsu gravitatoriu d'una nebulosa podría dar orixe a la formación del Sol y que'l material orbitando en redol al Sol podría entestase pa formar una familia de [[planeta|planetes]]. Esta teoría esplicaba de manera natural que tolos planetes orbiten en redol al Sol nel mesmu sentíu (d'oeste a este) y que les sos órbites tean nun mesmu planu. Herschel concordó con esta idea y xeneralizar pa esplicar la formación y evolución de toles estrelles y sistemes estelares.

Ye recordáu como unu de los máximos científicos de tolos tiempos, dacuando referíu como'l ''[[Isaac Newton|Newton]] de Francia'', con unes fenomenales facultaes matemátiques non tener por nengún de los sos contemporáneos.<ref name="eb1911">[Anon.] (1911) "[http://www.1911encyclopedia.org/Pierre_Simon,_Marquis_De_Laplace Pierre Simon, Marquis De Laplace]", ''[[Encyclopaedia Britannica]]''</ref>

La so obra más importante, ''Traité de mécanique céleste'' (''Tratáu de mecánica celeste'', 1799-1825, 5 vols.), ye un compendiu de tola astronomía de la so dómina, enfocada de manera totalmente analíticu, y onde perfeccionaba'l modelu de Newton, que tenía dellos fenómenos pendientes d'esplicarsobremanera dellos movimientos anómalos que siguíen ensin solución: [[Xúpiter (planeta)|Xúpiter]] taba sometíu a una aceleración aparente, ente que [[Saturnu (planeta)|Saturnu]] paecía frenase adulces y la [[Lluna]] tamién amosaba un movimientu aceleráu. Si estos movimientos siguíen indefinidamente, Saturno cayería sobre'l Sol, Xúpiter escapar del sistema solar y la Lluna cayería sobre la Tierra. Con tan solo 23 años d'edá, Laplace demostró que l'aceleración de Xúpiter y el frenáu de Saturnu yeren movimientos periódicos. Los perllargos periodos (en redol a mil años) fixeren creer hasta entós qu'estes variaciones yeren continues ya indefiníes ('seculares'); en 1785 demostró que tales anomalíes deber a la posición relativa de Xúpiter y Saturno respectu del Sol. Tou ello precisó una cantidá enorme de cálculos bien detallaos. En 1787 Laplace demostró que'l movimientu anómalu de la Lluna tamién yera oscilatoriu y que taba causáu por pequeñu efeutos (de 'segundu orde') nel sistema triple Sol-Tierra-Lluna. Les variaciones yeren periódiques y, poro, el sistema solar tenía de ser estable y autorregulado. Toes estes idees recoyer na so obra ''Exposition du système du monde'' publicada en 1796.

Laplace creó una interesada fórmula pa espresar la [[probabilidá]] de que'l [[Sol]] saliera pel horizonte. Dicía que la probabilidá yera de <math>(d+1)/(d+2)</math>, onde d ye'l númberu de díes que'l sol salió nel pasáu. Laplace afirmaba qu'esta fórmula, conocida como la [[regla de socesión]], podía aplicase en tolos casos onde nun sabemos daqué, o onde lo que conocíamos foi camudáu polo que non. Entá s'usa como un estimador de la probabilidá d'un eventu, si sabemos el llugar del eventu, pero namái tenemos bien poques muestres d'él.

Laplace creía fuertemente nel [[determinismu]] causal, tal como puede apreciase na siguiente cita:

{{cita|Podemos mirar l'estáu presente del universu como l'efeutu del pasáu y la causa del so futuru. Podría concebise un intelectu qu'en cualquier momentu dau conociera toles fuercies qu'animen la [[naturaleza]] y les posiciones de los seres que lu componen; si esti intelectu fuera lo suficientemente vastu como pa someter los datos a analises, podría entestar nuna simple fórmula'l movimientu de los grandes cuerpos del universu y del átomu más llixeru; pa tal intelectu nada podría ser inciertu y el futuru, según el pasáu, taríen frente a los sos güeyos.}}

Esti intelectu referir al ''demoniu de Laplace'' (cf. [[demoniu de Maxwell]]). Los descubrimientos de la [[física moderna]], especialmente la [[mecánica cuántica]] y el [[principiu d'incertidume]], prueben que la esistencia de tal intelectu ye imposible siquier en principiu.

== Modelu de Laplace ==

La so definición diznos que:

sía Y un esperimentu cualesquier y S el conxuntu finito de les sos resultancies posibles tal que <math>S = \{a_1,..,a_k\}</math>, 

si suponemos que cada resultancia ye equiprobable (que nengún tenga más oportunidaes qu'otru), entós <math>P(\{a_i\})=p</math>. 

Si queremos que P seya una función de probabilidá tal que <math>P(S) = 1 = \sum_{i=1}^{k} P(\{a_i\}) </math> entós <math>p = 1/k</math>. 

Sía A un subconxuntu de S tal que <math>A = \{a_1,..,a_r\}</math> entós <math>P(A) = \sum_{i=1}^{r}p(\{a_i\})\ = r*p = r/k = |A|/|S|</math>

== Tresformamientos de Laplace ==
{{AP|Tresformada de Laplace}}
Aproximao en 1744, [[Euler]], siguidor de [[Lagrange]], empezó a buscar una solución pa les [[ecuaciones diferenciales]] en forma de:<ref>[[Ivor Grattan-Guinness|Grattan-Guiness]], in Gillispie (1997) ''p.'' 260</ref>

:<math> z = \int X(x) y^{ax} \,dx</math>
y <math>z
= \int X(x) x^a \,dx</math>

En 1785, Laplace atopó la llave siguiente, utilizando integrales en forma de tresformamientos d'ecuaciones diferenciales, qu'a cencielles yera la forma de la solución, y atopó que la ecuación tresformada yera bono de resolver, inclusive más que la orixinal.<ref>Grattan-Guiness, en Gillispie (1997) ''pp.'' 261-262</ref><ref>Deakin (1981)</ref>

== Anécdotes ==
[[Napoleón]], refiriéndose a la so obra ''Exposition du système du monde'', comentó a Laplace: «Cúntenme qu'escribió usté esti gran llibro sobre'l sistema del [[universu]] ensin mentar nin una sola vegada al so creador», y Laplace contestó: «Sire, nunca precisé esa hipótesis». Con ello aludía al fechu de que [[Isaac Newton|Newton]] tuvo qu'aludir a la voluntá divina un sieglu enantes pa xustificar que'l so [[llei de la gravitación universal]] nun fuera capaz d'esplicar les anomalíes de los movimientos de Xúpiter y Saturno. Napoleón comentó-y la respuesta al matemáticu [[Lagrange]], quien esclamó «¡Ah! Dios ye una bella hipótesis qu'esplica munches coses». Napoleón tamién-y cuntó esto a Laplace, a lo qu'ésti, siendo consecuente col [[métodu científicu]] y col conceutu de predictibilidad del [[determinismu científicu]], darréu argumentó: «Anque esa hipótesis pueda esplicar tou, nun dexa predicir nada».

== Llectura encamentada ==
* Simmons, J, ''The giant book of scientists -- The 100 greatest minds of all time'', Sydney: The Book Company, (1996).

== Obra ==
;Testos de vulgarización
* ''Exposition du système du monde'', Bachelier, Paris, 1836. [http://gallica.bnf.fr/document?O=N088763.pdf Testu en llinia] Reeditáu na coleición ''Corpus des œuvres de philosophie en langue française'', Fayard, Paris, 1984. ISBN 2-213-01477-9 
;Testos téunicos
{{commons|Pierre-Simon Laplace}}

* ''Œuvres complètes de Laplace, publicaes so los auspicios de la Académie de les Ciencies por MM. los secretarios perpetuos'', Gauthier-Villars, Paris, 14 vols. 1878-1912. Entiende : I-V. Traité de mécanique céleste ; VI. Exposition du système du monde ; VII. 1-2. Théorie analytique des probabilités ; VIII-XII. Mémoires extraits des recueils de l'Académie des sciences de Paris et de la classe des sciences mathématiques et physiques de l'Institut de France ; XIII-XIV. Mémoires divers. Tables. [http://gallica.bnf.fr/notice?N=FRBNF30739022.pdf Testu en llinia]
* ''Théorie analytique des probabilités'', Tomu VII de les obres completes, Paris, 3ª ed., 1820. [http://gallica.bnf.fr/document?O=N088764.pdf Testu en llinia] Reeditáu : Jacques Gabay, 1995 ISBN 2-87647-161-2
* ''Traité de mécanique céleste'' (1799-1825, 5 vols.)

== Honores ==
* [[Asteroide]] [[(4628) Laplace]].<ref>{{Cita llibru | autor=Schmadel, L. D. | títulu=Dictionary of Minor Planet Names | edición=5th rev. | allugamientu=Berlin | editorial=Springer-Verlag | añu=2003 | isbn=3-540-00238-3}}</ref>
* Unu de los setenta y dos sabios colos sos [[72 científicos de la Torre Eiffel|nomes grabaos na torre Eiffel]]
* El títulu de la [[European Space Agency]] pa la [[:en:EJSM/Laplace|Europa Jupiter System Mission]] ye '''"Laplace"'''
* El coneyu de la serie d'Anime [[Rozen Maiden]] lleva'l so nome: Laplace Non Ma

== Ver tamién ==
* [[Tresformada de Laplace]]
* [[Teorema de Laplace]]
* [[Determinismu científicu]]
* [[Nebulosa protosolar]]
* [[Demoniu de Maxwell|Demoniu de Laplace]] (cf. [[Demoniu de Maxwell]])

== Referencies ==
{{llistaref|2}}
=== Bibliografía ===
* {{Cita llibru |apellíu= Bergasa |nome= Javier |títulu= Laplace: el matemáticu de los cielos |url= |fechaaccesu= |idioma= castellanu |otros= |edición= |añu= 2003 |editor= |editorial= Nivola |allugamientu= |isbn= 84-95599-63-5 |capítulu= |páxina= |cita= }}

=== Enllaces esternos ===
{{commons|Pierre Simon Marquis de Laplace|Pierre Simon Laplace}}
{{Wikiquote}}
* [[s:es:Xuicios de Napoleón|Xuiciu de Napoleón]] sobre [[s:es:Pierre Simon Laplace (Xuicios)|{{PAGENAME}}]].
* [http://www.giovannipastore.it/ANTIKYTHERA.htm The Antikythera Calculator (Italian and English versions)]
* [http://thales.cica.es/rd/Recursos/rd97/Biografias/09-01-b-LaplaceBiografia.htm Pierre Simon Laplace biografía]
* [http://thales.cica.es/rd/Recursos/rd97/Biografias/52-4-b-laplace.html Biografía de Laplace]
* [http://www.giovannipastore.it/ARCHIMEDES.htm Pastore, Giovanni, ''EL PLANETARIU DE ARQUÍMEDES RECUPERÁU'', Rome, 2013, ISBN 978-88-904715-4-4]
* [http://www-groups.dcs.st-and.ac.uk/~history/Mathematicians/Laplace.html Biography of Pierre-Simon Laplace]
* [http://www.maths.tcd.ie/pub/HistMath/People/Laplace/RouseBall/RB_Laplace.html Biography of Pierre-Simon Laplace - copy of 1908 text]
* {{Enllaz rotu|1=Laplace Non Ma (Personaxe de la serie Rozen Maiden) |2=http://es.rozenmaiden.wikia.com/wiki/Laplace_non_Ma |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }}
 
{{NF|1749|1827|Laplace, Pierre Simon}}

























{{Tradubot|Pierre-Simon Laplace}}

[[Categoría:Astrónomos y astrónomes de Francia]]
[[Categoría:Estadísticos de Francia]]
[[Categoría:Físicos y físiques de Francia]]
[[Categoría:Físicos teóricos]]
[[Categoría:Probabilistas]]
[[Categoría:Matemáticos y matemátiques de Francia]]
[[Categoría:Miembros de la Royal Society]]
[[Categoría:Nobles de Francia]]
[[Categoría:Normandos]]
[[Categoría:Geodestas]]
[[Categoría:Deterministes]]
[[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]]
[[Categoría:Wikipedia:Artículos con plantía Redirixe equí a páxines que nun esisten]]