Ver la fonte de GRB 970508

{{Ficha d'oxetu celeste}}
'''GRB&nbsp;970508''' foi un [[biltu de rayu gamma]] detectáu'l [[8 de mayu]] de [[1997]] a les 21:42&nbsp;[[UTC]]. Un biltu de [[rayu gamma]] (''GRB'' nes sos [[sigla|sigles]] n'[[idioma inglés|inglés]]) ye un rellumu de gran [[lluminosidá]], acomuñáu a una esplosión nuna [[galaxa]] alloñada, con producción de rayu gamma, la forma más enerxética de la [[radiación electromagnético]]. Frecuentemente son siguíos por una duradera [[luminiscencia]] residual de [[radiación]] a [[llonxitú d'onda|llonxitúes d'onda]] mayores ([[rayos X]], [[radiación ultravioleta]], [[Espectru visible|lluz visible]], [[radiación infrarroxo]] y [[radiofrecuencia]]).

Foi detectáu pol monitor de biltos de rayu gamma del [[satélite artificial|satélite]] d'[[astronomía de rayos X]] [[BeppoSAX]], frutu de la collaboración ente los [[Países Baxos]] ya [[Italia]]. El [[astrónomu]] Mark Metzger determinó que GRB&nbsp;970508 asocedió siquier a 6 [[millardos]] (mil millones) d'[[añu lluz|años lluz]] de la [[Tierra]], siendo'l primera GRB del que pudo determinase la distancia.

Hasta esti biltu, los astrónomos nun llegaren a un consensu sobre la distancia al respective de la Tierra a la qu'asoceden los GRB. Dalgunos postulaben la idea de qu'asocedíen dientro de la [[Vía Láctea]], pero nun yeren observables nel [[espectru visible]] pola so baxa enerxía. Otros defendíen que se producíen n'otres galaxes, a distancies astronómiques y que yeren desaxeradamente enerxéticos. Anque la posibilidá de qu'esistan dellos tipos de biltos de rayu gamma nun faía dambes teoríes mutuamente escluyentes,<ref>{{cita publicación |doi=10.1086/306386|autor=Mukherjee, S., ''et al.''|añu=1998|títulu=Three Types of Gamma-Ray Bursts|publicación=Astrophysical Journal|volume=508|páxines=314}}</ref> la midida de la distancia de GRB 970508 asitió inequívocamente la fonte de los GRB fora de la nuesa galaxa, dando per rematáu l'alderique.<ref group='nota'>La midida del [[fana en candia]] de GRB&nbsp;970508 asitió'l so orixe a dellos [[pársec|gigapársecs]] de la [[Tierra]], una prueba concluyente de que los biltos de rayu gamma producir en galaxes alloñaes y son altamente enerxéticos. Con esta midida dar por rematáu un alderique que durara 24 años. (Cfr. {{cita llibru |apellíu= Vedrenne |nome= G.|apellíu2=Atteia |nome2=J.-L. |títulu=Astrophysics update |capítulu=12. The story of Gamma-Ray Burst: A New Window on Stellar Explosions and on the Early Universe |editor=Mason, John W. |fechaaccesu=19 de febreru de 2010 |idioma= inglés|volume= 1|añu= 2004|editorial= Springer-Praxis|isbn= 9783540406426|capítulu= |páxina=270 }})</ref>

GRB&nbsp;970508 foi tamién el primer biltu del que se reparó emisión posterior de [[radiofrecuencia]]. Por aciu l'analís de la intensidá fluctuante de les señales del radiu, l'astrónomu [[Dale Frail]] calculó que la fonte de la radiación espandiérase a una velocidá cercana a la de la [[velocidá de la lluz|lluz]], apurriendo una prueba concluyente de que los biltos de rayu gamma son esplosiones de tipu [[teoría de la relatividá|relativista]].

== Descubrimientu ==
[[Ficheru:BeppoSAX.jpg|thumb|left|Representación artística del [[BeppoSAX]] n'órbita.]]
Los [[biltu de rayu gamma|brotes de rayu gamma]] (GRB), rellumos de gran [[lluminosidá]] con producción de [[rayu gamma]], la forma más enerxética de la [[radiación electromagnético]], fueron detectaos per primer vegada en [[1967]] polos [[satélite artificial|satélites]] [[Vela (satélite)|Vela]], diseñaos pa la detección d'[[esplosión nuclear|esplosiones nucleares]] nel espaciu.<ref>{{cita llibru |títulu = Flash! The hunt for the biggest explosions in the universe | autor = Schilling, Govert | editorial = [[Cambridge University Press]] | fecha = 2002 | allugamientu = Cambridge | isbn = 0-521-80053-6}}, páxs. 12–16</ref> Frecuentemente son siguíos por una [[luminiscencia]] de mayor duración de [[radiación]] a [[llonxitú d'onda|llonxitúes d'onda]] mayores y menor enerxía. La primer vegada que se detectó radiación en [[rayos X]] procedente de la luminiscencia residual d'un GRB,<ref>{{cita publicación | autor = Costa, E. ''et al.'' | títulu = Discovery of an X-ray afterglow associated with the ?-ray burst of 28 February 1997 | publicación = Nature | volume = 387 | páxines = 783–785 | fecha = 19 de xunu de 1997 | url = http://www.nature.com/nature/journal/v387/n6635/full/387783a0.html | fechaaccesu = 2 d'abril de 2009 | doi = 10.1038/42885 | urlarchivu = https://web.archive.org/web/20110525190341/http://www.nature.com/nature/journal/v387/n6635/full/387783a0.html | fechaarchivu = 25 de mayu de 2011 }}</ref> foi gracies al satélite artificial [[BeppoSAX]], de nacionalidá [[italia|italo]]-[[Países Baxos|holandesa]], dedicáu específicamente a l'[[astronomía de rayos X]].<ref>Schilling (2002), páxs. 58–60</ref>

El xueves [[8 de mayu]] de [[1997]], l'[[observatoriu de rayos gamma]] del BeppoSAX rexistró un biltu de rayu gamma que duró aproximao 15 segundos.<ref>{{cita publicación | títulu = Evidence for Diverse Optical Emission from Gamma-Ray Burst Sources | autor = Pederson, H. ''et al.'' | fecha = 28 d'ochobre de 1997 | url = http://arxiv.org/PS_cache/astru-ph/pdf/9710/9710322v1.pdf | formatu = PDF | fechaaccesu = 12 de marzu de 2009 | publicación = The Astrophysical Journal | volume = 496 | páxines = 311–315 | doi = 10.1086/305385}}</ref><ref name=Sc115/> Foi tamién detectáu pola [[sonda espacial]] [[robot|robótica]] [[Ulysses (sonda)|Ulysses]], destinada al estudiu del [[Sol]],<ref>{{cita publicación | autor = Pian, E. ''et al.'' | títulu = Hubble Space Telescope Imaging of the Optical Transient Associated with GRB 970508 | publicación = The Astrophysical Journal | volume = 492 | páxines = L103–L106 | fecha = 10 de xineru de 1998 | url = http://www.iop.org/EJ/article/1538-4357/492/2/L103/975560.web.pdf?request-id=cacf1cb9-41cf-41d8-bb9f-8b5eab97f94a | formatu = PDF | fechaaccesu = 28 de marzu de 2009 | doi = 10.1086/311101}}</ref> y pol ''Burst and Transient Source Experiment'' (BATSE) agospiáu nel [[observatoriu de rayos gamma Compton]].<ref name="Kouveliotou">{{cita web | nome1= C. | apellíu1= Kouveliotou | nome2= M. S. | apellíu2= Briggs | nome3= R. | apellíu3= Preece | nome4= G. J. | apellíu4= Fishman | nome5= C. A. | apellíu5= Meegan | nome6= B. A. | apellíu6= Harmon | añu = 1997 | url = http://www.cfa.harvard.edu/iauc/06600/06660.html | títulu = IAU Circular 6660: GRB 970508 | obra = International Astronomical Union | fechaaccesu = 4 d'abril de 2009}}</ref> Tamién foi rexistráu pol [[campu visual]] d'una de les cámares de [[rayos X]] del BeppoSAX. A les poques hores, l'equipu responsable de BeppoSAX alcontró l'orixe del biltu nuna pequeñu área alredor de la posición real con un [[error de midida]] d'aproximao 10 [[Minutu d'arco|minutos d'arcu]],<ref>{{cita publicación |doi=10.1038/386686a0|autor=van Paradijs, J., ''et al.''|añu=1997|títulu=Transient optical emission from the error box of the gamma-ray burst of 28 February 1997|publicación=Nature|volume=386|páxines=686}}</ref> la midida más exacta hasta'l momentu.<ref name=Sc115>Schilling (2002), páxs. 115–116</ref>

== Observaciones ==
[[Ficheru:USA.NM.VeryLargeArray.02.jpg|thumb|El [[Very Large Array]] de [[Nuevu Méxicu]].]]
Una vegada determinada aproximao la posición del [[biltu de rayu gamma]], [[Enrico Costa]], del equipu del BeppoSAX, poner en contautu con [[Dale Frail]], qu'entós trabayaba nel [[Very Large Array]] (perteneciente al [[National Radio Astronomy Observatory]]) de [[Nuevu Méxicu]], [[Estaos Xuníos]]. Frail empezó a reparar el biltu a una [[llonxitú d'onda]] de 20&nbsp;centímetros a les 01:30&nbsp;[[UTC]], menos de cuatro hores dempués del descubrimientu.<ref name=Sc116/> Mientres preparaba les sos observaciones, Frail comunicar con [[Stanislav Djorgovski]], que trabayaba nel [[telescopiu Hale]]. Djorgovski comparó darréu les sos imáxenes de la rexón con otres más antigües procedentes del [[Digitized Sky Survey]], pero nun atopó nueves fontes de lluz na zona señalada pol equipu italianu. Mark Metzger, colega de Djorgovski nel observatoriu de [[Caltech]], llevó a cabu un analís más refechu de los datos, pero tampoco foi capaz d'identificar nueves fontes de radiación nel [[espectru visible]].<ref name=Sc116>Schilling (2002), páxs. 116–117</ref>

Djorgovski reparó de nuevu la rexón la tarde siguiente, comparando les imáxenes de los díes, pero dientro de la zona averada indicada polos astrónomos de [[BeppoSAX]] nun apaecía nengún oxetu que menguara la so lluminosidá ente'l [[8 de mayu|8]] y el [[9 de mayu]].<ref name="teams"/> Metzger captó un oxetu qu'aumentara la so lluminosidá, pero asumió que se trataba d'una [[estrella variable]], non d'un biltu de rayu gamma. [[Titus Galama]] y [[Paul Groot]], miembros d'un equipu d'investigación n'[[Ámsterdam]] empobináu por [[Jan van Paradijs]], compararon les imáxenes tomaes pol [[observatoriu WIYN]] el 8 de mayu y pol [[telescopiu William Herschel]] el día 9. Tampoco pudieron atopar nenguna fonte de lluz qu'escayera neses feches.<ref name="teams"/>

N'afayando la lluminosidá latente del nuevu biltu, l'equipu de BeppoSAX siguió trabayando nuna meyor llocalización del orixe, hasta'l puntu que l'oxetu que Metzger consideró una estrella variable cayó dientro del pequeñu intervalu d'error propuestu polos descubridores. Per otru llau, mentanto l'equipu de [[Caltech]] como'l d'Ámsterdam yeren ronciegos a publicar dalguna conclusión sobre l'afayu, el [[10 de mayu]] [[Howard Bond]] del [[Space Telescope Science Institute]] publicó les sos propies observaciones,<ref>{{cita web | apellíu = Bond | nome = H. E. | añu = 1997 | url = http://www.cfa.harvard.edu/iauc/06600/06654.html | títulu = IAU Circular 6654: 1997cm; GRB 970508 | obra = International Astronomical Union | fechaaccesu = 16 d'abril de 2009}}</ref> que dempués se confirmaron como parte de la lluminosidá [[espectru visible|visible]] derivada del biltu.<ref name="teams">Schilling (2002), páxs. 118–120</ref>

[[Ficheru:GRB artist NASA Zhang Woosley.jpg|thumb|left|Impresión artística d'un biltu de rayu gamma.]]
La nueche ente'l [[10 de mayu|10]] y el [[11 de mayu]] de [[1997]] unu de los compañeros de Metzger, [[Charles Steidel]], rexistró'l [[Espectroscopia|espectru]] del oxetu variable nel [[observatoriu W. M. Keck]].<ref name="S121"/> Unvió los datos a Metzger que, dempués d'identificar un sistema de [[llinies d'absorción]] acomuñaes al [[magnesiu]] y el [[fierro]], determinó un [[fana en candia]] del oxetu de ''z''&nbsp;=&nbsp;0,8349&nbsp;±&nbsp;0,0002,<ref>{{cita enciclopedia | títulu = Gamma-Ray Bursts | enciclopedia = The Universe in Gamma Rays | autor = Varendoff, Martin | editor = Volken Schönfelder | páxines = 367–396 | editorial = Springer | añu = 2001 | isbn = 3-540-67874-3}}</ref><ref name="MetzCircular">[[#MetzCircular|Metzger 1997a]]</ref><ref name="MetzJournal">{{cita web | nome1= M. R. | apellíu1= Metzger | nome2= S. G. | apellíu2= Djorgovski | nome3= C. C. | apellíu3= Steidel | nome4= S. R. | apellíu4= Kulkarni | nome5= K. L. | apellíu5= Adelberger | nome6= D. A. | apellíu6= Frail | añu = 1997 | url = http://www.cfa.harvard.edu/iauc/06600/06655.html | títulu = IAU Circular 6655: GRB 970508 | obra = International Astronomical Union | fechaaccesu = 16 d'abril de 2009}}</ref> qu'indica que la lluz del biltu foi absorbida parcialmente por materia a aproximao 6&nbsp;[[millardos]] (mil millones) d'[[añu lluz|años lluz]] de la [[Tierra]].<ref>{{cita llibru | títulu = The Biggest Bangs | autor = Katz, Jonathan I. | editorial = [[Oxford University Press]] | fecha = 2002 | isbn = 0-19-514570-4}}, p. 148</ref> Anque nestes midíes nun se determina la fana en candia del propiu biltu, la materia absorbente tenía de tar obligatoriamente alcontrada ente l'orixe y la Tierra, polo que l'eventu producióse, siquier, a esa distancia.<ref name="S121">Schilling (2002), páxs. 121–123</ref><ref>Katz (2002), p. 149</ref>

Por cuenta de l'ausencia de [[Monte Lyman-alfa|bosque Lyman-alfa]] nel espectru, efeutu de l'absorción peles nubes d'hidróxenu neutru que s'atopen ente nós y l'oxetu,<ref>{{cita publicación | autor = Weinberg, D. H. ''et al'' | títulu = The Lyman-α Forest as a Cosmological Tool | publicación = The Emergence of Cosmic Structure | fecha = mayu de 2003 | series = American Institute of Physics Conference Series | volume = 666 | editor = S. H. Holt and C. S.Reynolds | páxines = 157-169 | doi = 10.1063/1.1581786 | url = http://adsabs.harvard.edu/abs/2003AIPC..666..157W}}</ref> la fana en candia foi aumentáu hasta ''z''&nbsp;=&nbsp;2,3,<ref name="MetzCircular"/><ref name="MetzJournal"/> ente que na ulterior investigación de [[Daniel E. Reichart]], de la [[Universidá de Chicago]], propúnxose una ''z''&nbsp;<math>\approx</math>&nbsp;1,09. Esta foi la primer oportunidá na que los científicos pudieron midir la fana en candia d'un biltu de rayu gamma.<ref>Schilling (2002), p. 120</ref><ref>{{cita publicación | títulu = The Redshift of GRB 970508 | autor = Reichart, Daniel E. | fecha = 19 de febreru de 1998 | editorial = University of Chicago | publicación = Astrophysical Journal Letters | volume = 495 | páxines = L99–L101 | doi = 10.1086/311222 | url = http://arxiv.org/pdf/astru-ph/9712134v1 | formatu = PDF}}</ref> Tamién se llograron numberosos espectros visibles nel [[observatoriu de Calar Alto]], n'[[España]], a [[llonxitú d'onda|llonxitúes d'onda]] de 4.300–7.100&nbsp;[[Ångström|Å]] (430–710&nbsp;[[nanómetru|nm]]) y 3.500–8.000&nbsp;Å (350–800&nbsp;nm), pero nun s'identificaron llinies d'emisión.<ref name="Castro">{{cita publicación | autor = Castro-Tirado, A. J. ''et al.'' | títulu = Photometry and Spectroscopy of the GRB 970508 Optical Counterpart | publicación = Science | volume = 279 | númberu = 5353 | páxines = 1011–1014 | doi = 10.1126/science.279.5353.1011 | fecha = 13 de febreru de 1998 | fechaaccesu = 2 d'abril de 2009 | pmid = 9461429}}</ref>

El [[13 de mayu]], cinco díes dempués de la primer detección de GRB 970508, Frail volvió reparar la zona d'emisión por aciu el Very Large Array,<ref name="Sch124"/> a llonxitúes d'onda de 3,5 [[centímetru|cm]], alcontrando darréu una fuerte señal [[espectroscopia|espectroscópica]].<ref name="Sch124"/> Dempués de 24 hores, la señal a 3,5&nbsp;cm fíxose significativamente más fuerte, amás d'apaecer nueves señales a 6 y 21 cm de llonxitú d'onda.<ref name="Sch124"/> Trátase de la primer observación confirmada d'emisión de [[radiofrecuencia|radiofrecuencies]] per parte d'un biltu de rayu gamma.<ref name="Sch124">Schilling (2002), p. 124</ref><ref name="Katz147">Katz (2002), p. 147</ref><ref>{{cita publicación | títulu = Very Large Array Detects Radio Emission From Gamma-Ray Burst | editorial = National Radio Astronomy Observatory | fecha = 15 de mayu de 1997 | url = http://www.nrao.edu/pr/1997/grbdetect/ | fechaaccesu = 12 de febreru de 2010 }}</ref>

A lo llargo del siguiente mes, Frail reparó que la emisión de radiofrecuencies fluctuaba acaldía, pero crecía'l so [[media (estadística)|media]]. Les fluctuaciones nun asocedíen simultáneamente en toles llonxitúes d'onda reparaes, fechu esplicáu por [[Jeremy Goodman]] de la [[Universidá de Princeton]] como la resultancia de la combadura nes ondes de radio producida pol so viaxe al traviés del [[plasma (física)|plasma]] interestelar de la [[Vía Láctea]].<ref name="Katz147"/><ref name="Sch125"/> Esos rellumos» d'ondes de radio (variaciones rápides na lluminosidá d'un oxetu, nesti casu en radiofrecuencia) asoceden namái cuando la fonte tien un diámetru aparente de menos de 3 [[segundu d'arcu|microsegundos d'arcu]].<ref name="Sch125">Schilling (2002), p. 125</ref>

== Carauterístiques ==
[[Ficheru:GRB080319B illustration NASA.jpg|thumb|right|250px|Ilustración artística d'un biltu de rayu gamma nuna zona de formación d'estrelles ([[GRB 080319B]]). La enerxía de la esplosión concentrar en dos faes estrechos y de sentíu opuestu.]]
El monitor de [[biltu de rayu gamma|brotes de rayu gamma]] de [[BeppoSAX]], operando nun rangu d'enerxía de 40–700&nbsp;[[Electrón voltiu|keV]], rexistró un [[fluxu lluminoso]] de (1,85&nbsp;±&nbsp;0,3)&nbsp;×&nbsp;10<sup>-6</sup>&nbsp;[[ergio|erg]]/cm² (1,85&nbsp;±&nbsp;0,3 [[xunetu|nJ]]/m²), ente que'l so cámara de campu ancho (2–26&nbsp;keV) captó un fluxu de (0,7&nbsp;±&nbsp;0,1)&nbsp;×&nbsp;10<sup>-6</sup>&nbsp;erg/cm² (0,7&nbsp;±&nbsp;0,1&nbsp;nJ/m²).<ref>{{cita publicación | títulu = Optical Follow-Up of GRB 970508 | autor = Galama, T. J. ''et al.'' | publicación = The Astrophysical Journal | volume = 497 | páxines = L13–L16 | fecha = 10 d'abril de 1998 | url = http://www.iop.org/EJ/article/1538-4357/497/1/L13/975874.web.pdf?request-id=53y0b99d-506c-40b7-89y1-936bed2a95cd | fechaaccesu = 12 de febreru de 2010 | doi = 10.1086/311268 }}</ref> A lo último, el [[Observatoriu de rayos gamma Compton|BATSE]] (20–1000&nbsp;keV) rexistró un fluxu de (3,1&nbsp;±&nbsp;0,2)&nbsp;×&nbsp;10<sup>-6</sup>&nbsp;erg/cm² (3,1&nbsp;±&nbsp;0,2&nbsp;nJ/m²).<ref name="Kouveliotou"/>

Aproximao cinco hores dempués del biltu, la [[magnitú aparente]] del oxetu, una midida [[llogaritmu|logarítmica]] del so rellumu, na que los valores altos indiquen opacidá, foi de 20,3&nbsp;±&nbsp;0,3 na banda O del [[sistema fotométricu]], correspondiente a la rexón [[ultravioleta]] del espectru (365nm - 66nm).<ref name="Castro"/> La lluminosidá posterior algamó'l so máximu en dambes bandes aproximao dos díes depués de la primer detección del biltu (19,6&nbsp;±&nbsp;0,3 na banda O a les 02:13&nbsp;UTC del [[11 de mayu]], y 19,8&nbsp;±&nbsp;0,2 na banda R, correspondiente al [[colloráu]] (658nm - 138nm), a les 20:55&nbsp;UTC del día anterior.<ref name="Castro"/>

James E. Rhoads, astrónomu nel [[Observatoriu Nacional de Kitt Peak]], tamién analizó'l biltu, llegando a la conclusión de que nun taba fuertemente [[Lluz colimada|colimado]] en forma de [[rayu de lluz|fai]].<ref>{{cita publicación | títulu= The Dynamics and Light Curves of Beamed Gamma Ray Burst Afterglows | autor = Rhoads, James E. | doi = 10.1086/307907 | fecha = 25 de marzu de 1999 | publicación = The Astrophysical Journal | volume = 525 | páxines = 737–749 | fechaaccesu = 12 de febreru de 2010}}</ref> Posteriores analises realizaos por Frail y el so equipu indicaron que la enerxía total lliberada pol biltu fuera d'aproximao 5×10<sup>50</sup>&nbsp;erg (5×10<sup>43</sup>&nbsp;J), siendo la enerxía correspondiente a [[rayu gamma]], según midíes de Rhoads, d'aproximao 3×10<sup>50</sup>&nbsp;erg (3×10<sup>43</sup>&nbsp;J).<ref name="Pac"/> Estos cálculos indiquen que los rayos gamma y la [[enerxía cinética]] emitíos pol biltu yeren comparables, fechu que paez refugar los modelos de GRB que postulen la relativa ineficiencia na producción de rayu gamma d'estos fenómenos astronómicos.<ref name="Pac">{{Cita conferencia | nome = Paczyński | apellíu = Bohdan | añu = 1999 | títulu = Gamma-Ray Burst–Supernova relation | títulolibro = Supernovae and Gamma-Ray Bursts: The Greatest Explosions Since the Big Bang | editor = M. Livio, N. Panagia, K. Sahu | publicación = [[Space Telescope Science Institute]] | páxines = 1–8 | id = ISBN 0-521-79141-3}}, p. 2</ref>

== Modelu d'emisión y escala de distancia ==
Hasta'l descubrimientu de GRB 970508 nun se llegara a un consensu, ente la comunidá astronómica, alrodiu de la llocalización del orixe y distancia de los [[biltu de rayu gamma|brotes de rayu gamma]]. Magar l'aparente [[Isotropía|distribución isotrópica]] de los biltos suxería que nun asocedíen dientro de la [[Vía Láctea]],<ref name="Hurley">{{Cita conferencia | nome = K. | apellíu = Hurley | añu = 2003 | títulu = A Gamma-Ray Burst Bibliography, 1973-2001 | url = http://www.ssl.berkeley.edu/ipn3/grbbiblio.pdf | títulolibro = Gamma-Ray Burst and Afterglow Astronomy, 2001: A Workshop Celebrating the First Year of the HETE Mission | editor = G. R. Ricker y R. K. Vanderspek | publicación = [[American Institute of Physics]] | páxines = 153–155 | fechaaccesu = 12 de febreru de 2010 | id = ISBN 0-7354-0122-5}}</ref> dellos astrónomos postularon la idea de que se daben llugar dientro del [[Halo galácticu|halo esferoidal]] de la nuesa galaxa, indicando que los biltos son apenes visibles porque nun son altamente enerxéticos.<ref>{{cita publicación |doi= 10.1146/annurev.aa.33.090195.002215|autor=Fishman, C. J. and Meegan, C. A.|añu=1995|títulu=Gamma-Ray Bursts|publicación=Annual Review of Astronomy and Astrophysics|volume=33|páxines=415&nbsp;458}}</ref> La otra teoría posible basar en que los biltos asoceden n'otres galaxes, asitiaes a distancies cosmolóxiques, y pueden ser detectaos por ser desaxeradamente enerxéticos.<ref name="Hurley"/>

La midida de la distancia y los cálculos de la enerxía total de GRB 970508 paecen sofitar inequívocamente esta última teoría,<ref>Schilling (2002), p. 123</ref> que se vio confirmada col descubrimientu de la galaxa anfitriona d'otru biltu similar, [[GRB 970228]].<ref>Schilling (2002), p. 1118-122</ref> En pocos meses, el discutiniu alrodiu de la distancia de los biltos terminó: son eventos extragalácticos aniciaos dientro de galaxes apenes perceptibles asitiaes a enormes distancies. Un añu dempués, n'abril de [[1998]], el biltu [[GRB 980425]] foi siguíu por una brillosa [[supernova]] ([[SN 1998bw]]), fechu qu'indica una clara conexón ente los biltos de rayu gamma y les muertes d'estrelles masives.<ref>{{cita publicación | autor = Galama, T.J. ''et ál.'' | añu = 1998 | títulu = An unusual supernova in the error box of the gamma-ray burst of 25 April 1998 | publicación = [[Nature]] | volume = 395 | páxines = 670–672 | doi = 10.1038/27150 | bibcode = 1998Natur.395..670G | pmid = 27150 | apellíu1= Wang Lu | nome1= LJ | apellíu2= Demetriou | nome2= SK | apellíu3= Domino | nome3= EF | númberu = 1}}</ref>
[[Ficheru:GRB 970508 STIS August 1998.gif|thumb|right|Imaxe de la galaxa d'orixe de GRB 970508 tomada n'agostu de 1998.]]
A lo llargo del mes de [[mayu]] de [[1997]] los rellumos de [[radiofrecuencia]] fuéronse faciendo pasu ente pasu más débiles hasta que cesaron. Esti fechu implica que'l tamañu de la fonte d'emisión espandióse significativamente nel intervalu de tiempu ente la detección y la estinción del biltu.<ref>{{cita publicación |doi=10.1086/306386|autor=Mukherjee, S., ''et ál.''|añu=1998|títulu=Three Types of Gamma-Ray Bursts|publicación=Astrophysical Journal|volume=508|páxines=314}}</ref> Utilizando la distancia conocida al orixe del biltu y el tiempu trescurríu antes del fin de los rellumos, [[Dale Frail]] calculó que la fonte espandiérase a una velocidá cercana a la de la [[velocidá de la lluz|lluz]].<ref>{{cita publicación | títulu = Implications of the Radio Afterglow from the Gamma-Ray Burst of 1997 May 8 | autor = Waxman, E.; Kulkarni, S. R.; Frail, D. A. | fecha = 10 d'abril de 1998 | fechaaccesu = 12 d'abril de 2009 | publicación = Astrophysical Journal | volume = 497 | páxines = 288–293 | url = http://www.iop.org/EJ/article/0004-637X/497/1/288/37227.text.html#crf18 | doi = 10.1086/305467 }}</ref> Esta foi la primer prueba convincente de la posible esistencia d'esplosiones [[teoría de la relatividá|relativistes]].<ref>Schilling (2002), p. 126</ref><ref>{{Cita conferencia | nome = Tsvi | apellíu = Piran | añu = 1999 | títulu = Fireballs | títulolibro = Supernovae and Gamma-Ray Bursts: The Greatest Explosions Since the Big Bang | editor = M. Livio, N. Panagia, K. Sahu | publicación = [[Space Telescope Science Institute]] | páxines = 17–35 | id = ISBN 0-521-79141-3}}, p. 23</ref>

== Galaxa d'orixe ==
La lluminosidá residual de GRB&nbsp;970508 algamó'l so máximu 19,82 díes dempués de la detección del [[biltu de rayu gamma|brote]]. Dempués foi atenuándose siguiendo una [[Pendiente de la recta|pendiente]] [[Llei potencial|potencial]] mientres unos 100 díes.<ref name="Fruchter"/> Dempués sumió totalmente la emisión d'ondes, revelando'l anfitrión del biltu, una [[galaxa nana]] nun procesu activu de formación d'estrelles con una [[magnitú aparente]] de ''V''&nbsp;=&nbsp;25,4&nbsp;±&nbsp;0,15.<ref>{{cita publicación | títulu = The Host Galaxy of GRB 970508 | autor = Bloom, J. S. ''et ál.'' | publicación = The Astrophysical Journal | volume = 507 | páxines = L25–L28 | fecha = 1 de payares de 1998 | editorial = California Institute of technology | url = http://www.iop.org/EJ/article/1538-4357/507/1/L25/985572.web.pdf?request-id=b2c803c2-f988-4244-b318-fa8f01319c88 | fechaaccesu = 12 de febreru de 2010 | formatu=PDF | doi = 10.1086/311682}}</ref><ref name="Fruchter"/> Pa galaxa utilizó un modelu teóricu onde'l rellumu superficial amenorgar de forma [[esponencial]], dende'l centru escontra l'esterior d'ella,<ref group='nota'>Llámase-y ''discu'' esponencial porque dende la [[Tierra]] reparar una proyeición de la galaxa y non una imaxe en tres dimensiones. Esto ye, l'[[elipsoide]], que ye la forma d'una [[galaxa elíptica]], queda amenorgáu a un discu al proyeutase nel cielu. Cfr. {{cita publicación |apellíu= Lin|nome=D. N. C. |autor2=Pringle, J. E. |títulu= 
The formation of the exponential disk in spiral galaxies|url= http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-data_query?bibcode=1987ApJ...320L..87L&link_type=GIF|idioma=inglés |publicación=Astrophysical Journal |issn= 0004-637X|fecha=15 de setiembre de 1987 |volume=320 |númberu=|páxina= L87-L91|fechaaccesu=22 de febreru de 2010 |doi= 10.1086/184981}}</ref> en forma de [[discu esponencial]] d'[[elipticidad]] 0,70&nbsp;±&nbsp;0,07.<ref name="Fruchter"/> El [[fana en candia]] de la lluminosidá latente de GRB 970508 calcular en ''z''&nbsp;=&nbsp;0,835, correspondiente a un ''z'' de la galaxa anfitriona de 0,83, lo que suxer que, al contrariu qu'otros biltos reparaos enantes, GRB 970508 pudo tar acomuñáu a un [[Galaxa activa|nucleu galácticu activu]].<ref name="Fruchter">{{cita publicación | títulu = Hubble Space Telescope Observations of the Host Galaxy of GRB 970508 | autor = Fruchter, A. S. ''et ál.'' | publicación = The Astrophysical Journal | volume = 545 | páxines = 664–669 | fecha = 20 d'avientu de 2000 | fechaaccesu = 12 de febreru de 2010 | url=http://www.iop.org/EJ/article/0004-637X/545/2/664/52421.text.html | doi = 10.1086/317870}}</ref>

== Notes ==
<div class="references-small"> 
{{llistaref|grupu="nota"}}</div>

== Referencies ==
{{llistaref|2}}

== Bibliografía ==
* {{cita publicación |doi=10.1086/520317|autor=Chattopadhyay, T., ''et ál.''|añu=2007|títulu=Statistical Evidence for Three Classes of Gamma-Ray Bursts|publicación=Astrophysical Journal|volume=667|páxines=1017}}
* {{cita publicación |añu=2000 | títulu = A 450 Day Light Curve of the Radio Afterglow of GRB 970508: Fireball Calorimetry
 | publicación = [[Astrophysical Journal]] | volume = 537 | páxines = 191–204 | doi = 10.1086/309024 | bibcode = 2000ApJ...537..191F | id= {{arxiv|astru-ph/9910319}} | pmid = 309024 | apellíu1= Kecik | nome1= T | apellíu2= Zareba | nome2= B | apellíu3= Kecik | nome3= D | apellíu4= Dembowska | nome4= L | númberu= 7}}
* {{cita publicación |doi=10.1086/344568|autor=Hakkila, J., ''et ál.''|añu=2003|títulu=How Sample Completeness Affects Gamma-Ray Burst Classification|publicación=Astrophysical Journal|volume=582|páxines=320}}
* {{cita publicación | títulu = Spectral constraints on the redshift of the optical counterpart to the γ-ray burst of 8 May 1997 | autor = Metzger, M. R. ''et ál.'' | publicación = Nature | volume = 387 | páxines = 878–880 | fecha = 1997b | url = http://www.nature.com/nature/journal/v387/n6636/full/387878a0.html | doi = 10.1038/43132 | urlarchivu = https://web.archive.org/web/20110525185737/http://www.nature.com/nature/journal/v387/n6636/full/387878a0.html | fechaarchivu = 25 de mayu de 2011 }}
* {{cita llibru |apellíu=Vedrenne |nome= Gilbert |coautor=Atteia, Jean-Luc |títulu=Gamma-Ray Bursts: The brightest explosions in the Universe |url= |fechaaccesu=12 de febreru de 2010 |idioma=inglés |otros= |edición= |añu=|editor=Astronomy and Planetary Sciences |editorial=Springer Praxis Books |allugamientu= |isbn= 9783540390855|capítulu= |páxina= |cita= }}

== Enllaces esternos ==
* {{Enllaz rotu|1=Los biltos de rayu gamma: faros del Universu |2=http://www.sea-astronomia.es/drupal/sites/default/files/archivos/afaya/S%C3%8DA45Brotesrayosgamma.pdf |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }}
* [http://axxon.com.ar/not/150/c-1500215.htm Los españíos de rayu gamma provendríen d'estrelles de carbonu y osíxenu]
* {{Enllaz rotu|1=Furacos negros invasores crean los españíos de rayos gamma |2=http://globedia.com/furacos-negros-invasores-crean-estall%C3%ADos-rayos-gamma |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }}
* [http://www.odiseacosmica.com/2009/03/swift-capta-grb-pocu-despues-de.html Swift capta GRB pocu dempués de producise]

{{Tradubot|GRB 970508}}
{{control d'autoridaes}}
[[Categoría:Biltos de rayu gamma]]
[[Categoría:1997]]