Ver la fonte de Evanxeliu de Xuan

{{llibru}}
[[Ficheru:Codexaureus 25.jpg|thumb|200px|Foliu del [[Codex Aureus de Lorsch]] (fines del sieglu VIII y principios del IX) nel que se representa a [[Xuan l'evanxelista]] escribiendo l'Evanxeliu.]]
[[Ficheru:Papyrus 66 (GA).jpg|thumb|200px|Primer foliu del [[papiru 66]] (<math>\mathfrak{P}</math><sup>66</sup>), códiz datáu del añu 200, nel que se repara la sobreinscripción del nome del Evanxeliu de Xuan. Trátase d'un papiru de ''[[Categoríes de los manuscritos del Nuevu Testamentu|Categoría I]]'' según la clasificación de [[Kurt Aland]] y Barbara Aland.{{harvnp|Aland|Aland|1995|p=101.|testu= Aland y Aland (1995). The text of the New Testament |sp=sí}}]]

L''''Evanxeliu de Xuan''', tamién llamáu '''Evanxeliu según san Xuan''' o '''Evanxeliu según Xuan''', y conocíu como «'''el cuartu evanxeliu'''», ye unu de los [[evanxelios canónicos]] constitutivos del [[Nuevu Testamentu]], carauterizáu poles marcaes diferencies estilístiques y temátiques, como asina tamién poles diverxencies nel so esquema cronolóxico y topográfico respectu de los otros trés, llamaos [[evanxelios sinópticos]] ([[Evanxeliu de Matéu|Matéu]], [[Evanxeliu de Marcos|Marcos]] y [[Evanxeliu de Lluques|Lluques]]). L'Evanxeliu de Xuan non solo contién munchos pasaxes ensin equivalente nos otros evanxelios canónicos, sinón qu'entá los pasaxes con cierta semeyanza son presentaos de forma totalmente diversa en cuanto al conteníu, al llinguaxe, a les espresiones y xiros con que predica [[Xesús de Nazaré]] y a los llugares del so ministeriu. La [[tradición apostólica]] atribúi l'autoría d'esti evanxeliu a [[Xuan l'apóstol]] y [[Xuan l'evanxelista|evanxelista]] anque, dada la falta d'unidá na so redaición final, l'estilu y la fecha supuesta de redaición (en redol al añu 90&nbsp;d.&nbsp;C.), ente otros puntos, cuestiónase tantu l'autoría en sí como los sos algames (redactor, comunidá responsable). Esiste la posibilidá de que l'Evanxeliu de Xuan fuera frutu de la comunidá fundada alredor d'unu de los discípulos de Xesús, presentáu nel evanxeliu col títulu de «[[El discípulu a quien Xesús amaba|discípulu a quien Xesús amaba]]», de xuru la d'[[Éfesu]].

Ente les carauterístiques del Evanxeliu de Xuan, acéptase llargamente la de ser un escritu pa la [[Meditación cristiana|meditación]] nel que sobresalen los discursos como forma de reflexón en redol a la figura de [[Xesús de Nazaré]], a quien se presenta dende'l [[Prólogu del Evanxeliu de Xuan|prólogu]] como'l ''[[Logos#Significáu teolóxicu|Logos]]'', la Pallabra eterna de Dios. Ye un evanxeliu por demás simbólicu y llitúrxicu, qu'enmarca'l [[ministeriu públicu de Xesús]] na socesión de [[festividaes xudíes]] (ente elles, la [[Pésaj|Pascua xudía]], la [[Janucá|Fiesta de la dedicación o de les lluminaries]] y la [[Sucot|Fiesta de los tabernáculos o de les tiendes]]). Munchos estudiosos vieron nel Evanxeliu de Xuan un calter marcadamente [[Misticismu|místicu]].

Los discutinios de que foi y ye oxetu l'Evanxeliu de Xuan son la resultancia de la so singularidá. Nun se trata d'una obra corriente: apuéstase'l so autor, l'ambiente que pudiera influyir nel so pensamientu y les sos maneres d'espresión, la so estructura lliteraria, les sos fontes y hasta la naturaleza del llibru. Con tou, siempres foi recibíu ensin reticencies per parte de la Ilesia.<ref group="Nota">Yá dende'l ''Diatéssaron'' de [[Taciano]] nel sieglu II reconocer al Evanxeliu de Xuan como unu de los cuatro evanxelios canónicos. Lo mesmo asocedió nos escritos de los [[Padres de la Ilesia]], tantu d'Occidente como d'Oriente, según nos cánones más antiguos promulgaos polos sínodos de les Ilesies. La única esceición a l'aceptación temprana del Evanxeliu de Xuan foi la del pocu influyente grupu romanu formáu pol presbíteru Caio (o Gayo) y los ''álogos'' (esto ye, los negadores del ''[[Logos]]'' joánico).</ref> La bibliografía sobre l'Evanxeliu de Xuan amontóse enforma nel últimu sieglu, y güei ye por demás abondosu. Xunto colos numberosos analises que d'él se fixeron, púnxose entá más de manifiestu la so fondura, que supera'l marcu puramente relixosu ([[Cristoloxía|cristolóxicu]], [[Soterioloxía|soteriológico]] y [[Eclesioloxía|eclesiológico]]) y que, al traviés del tiempu, algamó los más diversos campos de la [[cultura]] y de les [[Belles Artes|artes]].

== Papiroloxía del evanxeliu ==
[[Ficheru:Papyrus 75a.gif|thumb|Imaxe del [[papiru 75]] (<math>\mathfrak{P}</math><sup>75</sup>), qu'amuesa'l final del [[Evanxeliu de Lluques]] y l'empiezu del Evanxeliu de Xuan.{{harvnp|Aland|Aland|1995|pp=91 y 101.|testu= Aland y Aland (1995). The text of the New Testament |sp=sí}} Datáu de 175-225.]]
Esisten numberosos [[papiru|papiros]] que contienen fragmentos del Evanxeliu de Xuan. Dalgunos d'ellos presenten una escritura que data de feches bien próximes al momentu envaloráu de redaición del evanxeliu.<ref group="Nota">La tabla axunta los datos esenciales de papiros que contienen fragmentos del Evanxeliu de Xuan.
* Los númberos qu'acompañen al papiru conformen el sistema estándar de [[Manuscritu bíblicu#Gregory-Aland|Gregory-Aland]].
* El conteníu inclúi los capítulos y versículos principales. De cutiu trátase de papiros n'estáu fragmentariu nos que los capítulos nun tán completos. Por casu, el '''<math>\mathfrak{P}^{52}</math>''' contién 5 versículos de los 40 versículos del capítulu 18 de Xuan.
{| style="background:transparent"
|bgcolor="LightYellow"|Les files marcaes en color mariellu nidiu correspuenden a los [[papiros de Oxirrinco]]
|-
|bgcolor="LightCyan"|Les files marcaes en color ciano claro correspuenden a los [[papiros Bodmer]]
|-
|bgcolor="MistyRose"|Les files marcaes en color rosa claro correspuenden a los [[papiros Chester Beatty]]
|}
{| class="wikitable sortable" style="text-align:center"
|-
!Nome!!Fecha!!Conteníu!!Institución!!Ref #!!Ciudá, Estáu!!País
|-
| [[Papiru 2]]
| 550
| Xuan 12:12-15; [[Evanxeliu de Lluques|Lluques]] 7:22-26.50 (en coptu, nel aviesu)
| [[Muséu Arqueolóxicu Nacional de Florencia|Muséu Arqueolóxicu Nacional]]
| Inv. 7134
| [[Florencia]]
| Italia
|-
|- style="background:LightYellow"
| [[Papiru Oxirrinco 208 + 1781|Papiru 5]]
| 250
| Xuan 1:23-31.33-40; 16:14-30; 20:11-17.19-20.22-25
| [[Biblioteca Británica]]
| [[Papiros de Oxirrinco|P. Oxy.]] 208. 1781; Inv. 782. 2484
| [[Londres]]
| Reinu Xuníu
|-
| [[Papiru 6]]
| 350
| Xuan 10:1-2.4-7.9-10; 11:1-8.45-52 (testu griegu)
| Biblioteca Nacional y Universitaria
| Pap. copt. 379. 381. 382. 384
| [[Estrasburgu]]
| Francia
|-
|- style="background:LightYellow"
| [[Papiru 22]]
| 250
| Xuan 15:25-16:2.21-32
| Biblioteca de la Universidá de Glasgow
| [[Papiros de Oxirrinco|P. Oxy.]] 1228; MS 2-X.I |
[[Glasgow]]
| RU
|- style="background:LightYellow"
| [[Papiru 28]]
| 250
| Xuan 6:8-12.17-22
| Muséu del Institutu de Palestina<br />Escuela de Relixón del Pacíficu |
[[Papiros de Oxirrinco|P. Oxy.]] 1596; Pap. 2
| [[Berkeley (California)|Berkeley]]<br />[[California]]
| Estaos Xuníos
|-
| [[Papiru 36]]
| 550
| Xuan 3:14-18.31-32.34-35
| [[Biblioteca Laurenciana|Biblioteca Médica]]
| PSI 3
| [[Florencia]]
| Italia
|-
|- style="background:LightYellow"
| [[Papiru 39]]
| 250
| Xuan 8:14-22
| Biblioteca ''Ambrose Swasey'' 
| [[Papiros de Oxirrinco|P. Oxy.]] 1780; Inv. 8864
| [[Rochester (Nueva York)|Rochester]]<br />[[Nueva York]]
| Estaos Xuníos
|-
| [[Papiru 44]]
| s. VI o VII |
[[Evanxeliu de Matéu|Matéu]] 17:1-3.6-7; 18:15-17.19; 25:8-10; Xuan 9:3-4; 10:8-14; 12:16-18
| [[Muséu Metropolitanu d'Arte]]
| Inv. 14. 1. 527, 1 fol
| [[Ciudá de Nueva York]]
| Estaos Xuníos
|-
|- style="background:MistyRose"
| [[Papiru 45]]
| 250
| [[Evanxeliu de Matéu|Matéu]] 20-21,25-26; [[Evanxeliu de Marcos|Marcos]] 4-9,11-12;<br />
[[Evanxeliu de Lluques|Lluques]] 6-7,9-14; Xuan 4-5,10-11; [[Fechos de los Apóstoles Fechos]] 4-17
| [[Biblioteca Chester Beatty]] -<br />[[Biblioteca Nacional d'Austria]]
| [[Papiros Chester Beatty|P. Bíblicu Beatty]] I<br />Pap. g. 31974
| [[Dublín]]<br />[[Viena]]
| Irlanda<br />Austria
|-
| [[Papiru 52]]
| 125
| Xuan 18:31-33; 18:37-38
| [[Biblioteca Universitaria John Rylands]]
| Gr. P. 457
| [[Mánchester]]
| Reinu Xuníu
|-
| [[Papiru 55]]
| s. VI o VII |
Xuan 1:31-33.35-38
| [[Biblioteca Nacional d'Austria|Biblioteca Nacional Austriaca]]
| Pap. G. 26214
| [[Viena]]
| Austria
|-
| [[Papiru 59]]
| 650
| Xuan 1-2; 11-12; 17-18; 21 †
| [[Biblioteca y Muséu Morgan]]
| P. Colt 3
| [[Ciudá de Nueva York]]
| Estaos Xuníos
|-
| [[Papiru 60]]
| s. VI o VII |
Xuan 16:29-19:26
| [[Biblioteca y Muséu Morgan]]
| P. Colt 4
| [[Ciudá de Nueva York]]
| Estaos Xuníos
|-
| [[Papiru 63]]
| s. IV o V
| Xuan 3:14-18; 4:9-10
| Museos Estatales de Berlín
| Inv. 11914
| [[Berlín]]
| Alemaña
|-
|- style="background:lightcyan"
| [[Papiru 66]]
| 200
| Xuan 1:1-6:11, 6:35b-14:26, 29-30; 15:2-26; 16:2-4, 6-7; 16:10-20:20, 22-23; 20:25-21:9, 12, 17
| [[Biblioteca Bodmer]]
| [[Papiros Bodmer|P. Bodmer]] II |
[[Cologny]], [[Xinebra (Suiza)|Xinebra]]
| Suiza
|-
|- style="background:lightcyan"
| [[Papiru 75]]
| 175-225
| [[Evanxeliu de Lluques|Lluques]] 3:18-24:53; Xuan 1-15
| [[Biblioteca Vaticana|Biblioteca Apóstólica Vaticana]]
| [[Papiros Bodmer|P. Bodmer]] XIV, XV
| [[Ciudá del Vaticanu]]
| [[Ciudá del Vaticanu]]
|-
| [[Papiru 76]]
| s. VI | 
Xuan 4:9,12
| [[Biblioteca Nacional d'Austria|Biblioteca Nacional Austriaca]]
| Pap. G. 36102
| [[Viena]]
| Austria
|-
| [[Papiru 80]]
| 250
| Xuan 3:34
| Fundación San Lluques Evanxelista |
Inv. 83
| [[Barcelona]]
| España
|-
|- style="background:LightYellow"
| [[Papiru 90]]
| 150
| Xuan 18:36-19:1; 19:1-7 †
| [[Muséu Ashmolean]]
| [[Papiros de Oxirrinco|P. Oxy.]] 3523; 65 6 B. 32/M (3-5)a | 
[[Oxford]]
| Reinu Xuníu
|-
| [[Papiru 93]]
| 450
| Xuan 13:15-17
| [[Muséu Arqueolóxicu Nacional (Florencia)|Institutu Papirológico Girolamo Vitelli]]
| PSI 108
| [[Florencia]]
| Italia
|-
| [[Papiru 95]]
| 250
| Xuan 5:26-29,36-38
| [[Biblioteca Laurenciana|Biblioteca Médica]]
| PL II/31
| [[Florencia]]
| Italia
|-
|- style="background:LightYellow"
| [[Papiru 106]]
| 250
| Xuan 1:29-35; 1:40-46
| [[Muséu Ashmolean]]
| [[Papiros de Oxirrinco|P. Oxy.]] 4445
| [[Oxford]]
| Reinu Xuníu
|- style="background:LightYellow"
| [[Papiru 107]]
| 200-250
| Xuan 17:1-2; 17:11
| [[Muséu Ashmolean]]
| [[Papiros de Oxirrinco|P. Oxy.]] 4446
| [[Oxford]]
| Reinu Xuníu
|- style="background:LightYellow"
| [[Papiru 108]]
| 200-250
| Xuan 17:23-24; 18:1-5
| [[Muséu Ashmolean]]
| [[Papiros de Oxirrinco|P. Oxy.]] 4447
| [[Oxford]]
| Reinu Xuníu
|- style="background:LightYellow"
| [[Papiru 109]]
| 200-250
| Xuan 21:18-20; 21:23-25
| [[Muséu Ashmolean]]
| [[Papiros de Oxirrinco|P. Oxy.]] 4448
| [[Oxford]]
| Reinu Xuníu
|- style="background:LightYellow"
| [[Papiru 119]]
| 200-250
| Xuan 1:21-28,38-44
| [[Muséu Ashmolean]]
| [[Papiros de Oxirrinco|P. Oxy.]] 4803
| [[Oxford]]
| Reinu Xuníu
|- style="background:LightYellow"
| [[Papiru 120]]
| 350
| Xuan 1:25-28,38-44
| [[Muséu Ashmolean]]
| [[Papiros de Oxirrinco|P. Oxy.]] 4804
| [[Oxford]]
| Reinu Xuníu
|- style="background:LightYellow"
| [[Papiru 121]]
| 250
| Xuan 19:17-18,25-26
| [[Muséu Ashmolean]]
| [[Papiros de Oxirrinco|P. Oxy.]] 4805
| [[Oxford]]
| Reinu Xuníu
|- style="background:LightYellow"
| [[Papiru 122]] 
| 400
| Xuan 21:11-14,22-24
| [[Muséu Ashmolean]]
| [[Papiros de Oxirrinco|P. Oxy.]] 4806
| [[Oxford]]
| Reinu Xuníu
|}
</ref>
Destáquense particularmente los siguientes, catalogaos según la [[Categoríes de los manuscritos del Nuevu Testamentu|clasificación de Aland y Aland]],{{harvnp|Aland|Aland|1995|p=335.|testu= Aland y Aland (1995). The text of the New Testament |sp=sí}} como ''papiros de Categoría I'':

* El [[papiru 52]] o papiro Biblioteca Rylands <math>\mathfrak{P}</math><sup>52</sup>, conocíu tamién como ''el fragmentu de San Xuan''. Trátase del [[manuscritu]] n'estáu fragmentariu del Evanxeliu de Xuan más antiguu conocíu hasta'l momentu. Caltener na [[biblioteca John Rylands]], [[Mánchester]] ([[Reinu Xuníu]]). El so datación d'alredor del añu 135 ye unu de los factores decisivos na determinación del ''terminus ad quem'' (fecha más tardida en que puede habese compuestu l'evanxeliu).
* El [[papiru 66]], tamién llamáu <math>\mathfrak{P}</math><sup>66</sup>. Ye un [[códiz]] cuasi completu del Evanxeliu de Xuan, que forma parte de la coleición conocida como los [[papiros Bodmer]]. Trátase d'un casu únicu, pol nivel d'integridá y caltenimientu d'un material datáu de fines del sieglu II o principios del sieglu III.
* El [[papiru 75]], conocíu como <math>\mathfrak{P}</math><sup>75</sup>, o ''[[Papiros Bodmer|papiru Bodmer]] XIV-XV'', datáu de 175-225. Abarca vastes seiciones de los evanxelios de Lluques y de Xuan. Constitúi'l manuscritu más antiguu atopáu que caltién xuníos a dos evanxelios y foi interpretáu como evidencia de que les comunidaes cristianes primitives yá remanaben estos materiales como una unidá.

== Datación ==
{{Imaxe múltiple|posición_tabla = right|direición = horizontal|semeya1 =P52 recto.jpg |anchu1 = 150|semeya2 =P52 verso.jpg|anchu2 = 150|testu = El [[papiru P52]] o ''papiro Biblioteca Rylands <math>\mathfrak{P}</math><sup>52</sup>'' (''Papyrus Ryl. Gr. 457, i J. Rylands Library''), tamién llamáu «fragmentu de San Xuan». Con esceición del apostáu [[papiru 7Q5]], el papiru P52 ye'l cachu de [[manuscritu]] escritu en [[papiru]] más antiguu conocíu del Nuevu Testamentu hasta'l momentu. Caltener na [[biblioteca John Rylands]], [[Mánchester]], [[Reinu Xuníu]]. Na imaxe, a la izquierda, ''rectu'' (anverso); a la derecha, ''versu'' (aviesu).}}

La datación mayoritaria asitia a esti evanxeliu nos [[años 90]] d.C.

Les dataciones más tardíes tán llindaes pol [[papiru P52]] (escontra [[125]]-[[150]]),<ref group="Nota">[[Raymond Edward Brown]] escribió que «foi llargamente aceptada la datación d'esti papiru en 135-50» [{{cita llibru |autor=Brown, Raymond Y. |títulu=L'Evanxeliu según Xuan, volume 1 |añu=1979 |páxina=104 |ubicación=Madrid |editorial=Ediciones Cristiandá |url=https://books.google.es/books?id=YRlDUUFtbSAC&pg=PA104&dq=papiru+p52&cd=5#v=onepage&q=papiru%20p52&f=false}}].<br /> [[Antonio Piñero]] indica que se fecha ente'l 125/130 d.C.» [{{cita llibru |autor=Piñero, Antonio |títulu=Guía pa entender el Nuevu Testamentu |añu=2006 |ubicación=Madrid |editorial=Editorial Trotta |páxina=328 |isbn=84-8164-832-9}}].<br /> [[Gerd Theissen]] y Annette Mertz allugar en «la primer metá del sieglu II».[{{cita llibru |autor=[[Gerd Theissen|Theissen, Gerd]]; Mertz, Annette |títulu=El Xesús históricu |añu=1999 |ubicación=Salamanca |editorial=Ediciones Síguime |isbn=978-84-301-1349-1 |páxina=33}}].<br /> Eduardo Arens indica que «data del añu 130 aproximao» [{{cita llibru |autor=Arens, Eduardo |títulu=Los evanxelios ayeri y güei |añu=2006 |allugamientu= Lima, Perú |editorial=Ediciones Paulinas |páxina=163 |isbn=9972-223-01-9 |url=https://books.google.es/books?id=y82ivxJIfXUC&pg=PA362&dq=papiru+p52&cd=4#v=onepage&q=p52&f=false}}].</ref> y poles menciones al Evanxeliu de Xuan que faen [[Ireneo de Lyon]] y el [[Fragmentu muratoriano]] hacia l'añu [[180]], según [[Clemente d'Alexandría]] y [[Tertulianu]] escontra [[200]].

Les dataciones más tempranes (P. Gardner-Smith; A. T. Olmstead; Y. R. Goodenough; H. Y. Edwards; B. P. W. Starther Hunt; K. A. Eckhardt; R. M. Grant; G. A. Turner; J. Mantey; W. Gericke; Y. K. Lee; L. Morris; S. Temple; J. A. T. Robinson) basar nos siguientes argumentos:
* Descríbese la ciudá de Xerusalén qu'esistía antes de ser dafechu afarada nel añu [[70]], con detalles que fueron acotaos por estudios arqueolóxicos ([[William Foxwell Albright|W. F. Albright]]; R. D. Potter; [[Joachim Jeremias]]). Les descripciones de Xerusalén siempres se faen en tiempu presente, nunca en pasáu.
* L'ambiente descritu nel evanxeliu correspuende al qu'había antes de la rebelión del [[66]]. ([[Charles Harold Dodd]])
* Nun presenta nenguna profecía alrodiu de la destrucción de Xerusalén. En Jn 2,19 hai un comentariu de Xesús cargáu de simboloxía con al respective de la destrucción del templu y a la so resurreición al tercer día.
* Anque dellos autores afirmen que la cristoloxía d'esti evanxeliu taba más ellaborada y avanzada que la de los sinópticos, otros sostienen que presenta una cristoloxía primitiva. La mayor dificultá d'esta teoría ye l'afirmación de la preesistencia del Verbu en Jn 1,1. Sicasí, la idea de la preesistencia de la pallabra creadora de Dios yá taba presente na lliteratura sapiencial xudía (Pr 8,22-31; Eclo 24,1-22; Sab 9,1) y nel [[Tárgum]]. Per otru llau, la identificación de Xesús cola Sabiduría de Dios ta presente tamién nos sinópticos.
* Nun presenta referencies a los xentiles, al contrariu de lo qu'asocede nos sinópticos.
* Jn 21 paez indicar que Pedro morriera al momentu de la composición. Un gran númberu d'autores consideren qu'esti capítulu final ye un agregu. El capítulu paez salir al pasu d'especulaciones alrodiu de si, tres la muerte de los principales representantes del cristianismu (Santiago "l'hermanu del Señor" nel añu [[62]] y Simón Pedro escontra'l [[64]]), Xuan sobreviviría hasta la segunda venida del Cristu. Asítiase asina, esti capítulu, del añu [[65]] d'equí p'arriba, ensin poder definir más la fecha.

== Llugar de composición y llingua orixinal ==
[[Ficheru:Irenæus af Lyon Frederikskirken.JPG|thumb|180px|Estatua que representa a [[Ireneo de Lyon]]. A fines del sieglu II, esti [[Padre de la Ilesia]] señaló a [[Éfesu]] como llugar de composición del Evanxeliu de Xuan, lo cual ye compartíu güei pola mayoría de los especialistes. Escultura de Carl Rohl Smith, 1883-84, [[Ilesia de Mármol]] ([[Copenḥague]], [[Dinamarca]]).]] 
[[Ireneo de Lyon]] (ca. 130 - ca. 202) señaló a Éfesu como llugar de composición del Evanxeliu de Xuan, yá en tiempos del emperador [[Traxanu]] (98 a 117). La dómina del empiezu del mandatu de Traxanu coincidiría cola datación de munchos especialistes, tal como se mentó enantes.

{{cita|«[...]Por fin Xuan, el discípulu del Señor «que s'había recostado sobre'l so pechu» (Jn 21:20; 13:23), redactó l'Evanxeliu cuando moraba n'Éfesu[...]»<ref name=Ireneo>Ireneo de Lyon, ''[[Contra les Herexíes|Adversus haereses]]'' [http://www.multimedios.org/docs/d001092/p000005.htm Llibro III,1,1.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120401040234/http://www.multimedios.org/docs/d001092/p000005.htm |date=2012-04-01 }}</ref>|Ireneo de Lyon}}

{{cita|«[...]tolos presbíteros d'Asia que, viviendo en redol a Xuan, d'él escuchar, yá que ésti vivió con ellos hasta'l tiempu de Traxanu. Dalgunos d'ellos vieron non solamente a Xuan, sinón tamién a otros Apóstoles, a quien escucharon dicir lo mesmo.»<ref name="Ireneo2">Ireneo de Lyon, ''[[Contra les Herexíes|Adversus haereses]]'' {{enllaz rotu|1=[http://www.multimedios.org/docs/d001092/p000004.htm Llibro II,22,5.] |2=http://www.multimedios.org/docs/d001092/p000004.htm |bot=InternetArchiveBot }}</ref>|Ireneo de Lyon}}

{{cita|«Finalmente la Ilesia d'Éfesu, fundada por Pablo, y na cual Xuan permaneció hasta los tiempos de Traxanu, ye tamién testigu de la Tradición apostólica verdadera.»<ref>Ireneo de Lyon, ''[[Contra les Herexíes|Adversus haereses]]'' [http://www.multimedios.org/docs/d001092/p000005.htm Llibro III,3,4.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120401040234/http://www.multimedios.org/docs/d001092/p000005.htm |date=2012-04-01 }}</ref>|Ireneo de Lyon}}

La mayoría de los escrituristes acepta'l datu del llugar de composición propuestu por Ireneo. Sicasí, B. P. W. Stather-Hunt y G. W. Broomfield inclinar por [[Alexandría]] (considerando l'espardimientu que l'Evanxeliu de Xuan tuvo n'Exiptu). W. Bauer y Burney argumentaron a favor d'[[Antioquía]] o otru llugar de [[Siria]]. Tamién se propunxo dalgún llugar escontra l'este del [[Mar de Galilea|llagu de Tiberíades]] dientro del reinu de [[Herodes Agripa II]].<ref>{{cita llibru |apellíu= Wengst|nome= Klaus|títulu= Interpretación del Evanxeliu de Xuan|añu= 1988|lugar= Salamanca |editorial= Síguime |páxina= 84-85|isbn= 978-84-301-1045-2}}</ref> Pero estos argumentos recibieron escasa aceptación. Na considerancia de [[Raymond Edward Brown]], Éfesu sigue ostentando la primacía ente les demás candidatures a la identificación como llugar en que se compunxo l'Evanxeliu de Xuan, pola cuasi unanimidá de les voces antigües que traten de la tema y pol paralelismu ente l'Evanxeliu de Xuan y el [[Apocalipsis]], obra que pertenez claramente al área d'influencia d'Éfesu.{{harvnp|Brown|2000|p=132|sp=sí}}

Nos nuesos díes, almítese polo xeneral que la llingua orixinal del Evanxeliu de Xuan ye la [[koiné]], una variedá del [[Idioma griegu|griegu]]. Dellos autores plantegaron la hipótesis d'un testu orixinal desapaecíu n'[[Llingües aramees|araméu]].<ref>{{cita llibru |apellíu= Burney|nome= Charles F.|títulu= The Aramaic Origin of the Fourth Gospel|añu= 2004|añu-orixinal= 1922|llugar= Eugene, Oregon (EE. XX.) |editorial= Wipf & Stock Publishers |páxina= |isbn= 978-1-5924-4598-1}}</ref><ref>{{cita publicación |apellíu= de Zwaan|nome= Johannes|añu=1938 |títulu= John wrote in Aramaic |publicación= Journal of Biblical Literature|volume= 57|númberu= 2|páxines= 155-171|editorial= Society of Biblical Literature|issn= 0021-9231}}</ref> Esta hipótesis foi revisada estensamente,<ref>{{cita publicación |apellíu= Brown|nome= S.|añu= 1964|títulu= From Burney to Black: The Fourth Gospel and the Aramaic Question|publicación= Catholic Biblical Quarterly|volume= 26|número= |páxina= 323-339|editorial= The Catholic Biblical Association of America|issn= 0008-7912}}</ref> pero nun tuvo aceptación ente los especialistes.{{harvnp|Rivas|2008|p=44.|testu= Rivas (2008). L'Evanxeliu de Xuan. Introducción, teoloxía, comentariu |sp=sí}}

== Estructura ==
L'evanxeliu presenta una interrupción notable a la fin del capítulu 12 almitida por toles comentaristes, polo que la obra queda estremada en dos partes principales, a la que se suma un agregu o epílogu xeneral.

:* '''Primer parte''': capítulos 1 al 12. A esta parte soler llamar el ''Llibru de los Signos'', yá que contién signos o señales realizaes por Xesús por que crean nél: la conversión d'agua en vinu nes [[bodes de Caná]] (capítulu 2), el sanamientu del fíu d'un funcionariu real (capítulu 4), el sanamientu d'un enfermu na [[piscina de Bethesda]] y Xesús caminando sobre'l mar (capítulu 5), la [[multiplicación de los panes y los pexes]] (capítulu 6), el sanamientu del ciegu de nacencia (capítulu 9), la [[La resurreición de Lázaro|resurreición de Lázaro]] (capítulu 11). Se hipotetizó qu'esta primer parte del Evanxeliu de Xuan podría derivar d'una fonte anterior, a la que se llamó'l ''[[Evanxeliu de los Signos]]''.
:: Esta primer parte tien un prólogu bastante desenvueltu,<ref group="lower-alpha">Xuan 1, 1-18.</ref> y un epílogu.<ref group="lower-alpha">Xuan 12, 37-50.</ref>
:* '''Segunda parte''': capítulos 13 al 20. Soler llamar el ''Llibru de la Pasión''.
:: La segunda parte tien un prólogu por demás curtiu,<ref group="lower-alpha">Xuan 13, 1.</ref> y un epílogu.<ref group="lower-alpha">Xuan 20, 30-31.</ref>
:* '''Epílogu de la obra''': capítulu 21. Consta d'un cuerpu puramente dichu,<ref group="lower-alpha">Xuan 21, 1-23.</ref> y del so epílogu.<ref group="lower-alpha">Xuan 21, 24-25.</ref>

Na primer parte repitir con insistencia que ''inda nun llegó la hora''.<ref group="lower-alpha">Xuan 2, 4; Xuan 7, 30; Xuan 8, 20.</ref> Nel capítulu 12 anúnciase qu'esa hora llegó,<ref group="lower-alpha">Xuan 12, 23-27.</ref> y na segunda parte descríbese lo qu'asocede nesa hora, yá dende'l so prólogu: tratar de ''la hora de Xesús de pasar d'esti mundu al Padre'',<ref group="lower-alpha">Xuan 13, 1.</ref> la hora de la so glorificación.{{harvnp|Rivas|2008|p=89-91.|testu= Rivas (2008). L'Evanxeliu de Xuan. Introducción, teoloxía, comentariu |sp=sí}}

Asina, nel Evanxeliu de Xuan estremen dos tiempos: la primer parte, cuando ''inda nun llegó la hora'', Xesús revélase al traviés de ''signos'' o ''xestos simbólicos''. Na segunda parte, ''llegando la hora'', la revelación producir na crucifixón y muerte de Xesucristu, tiempu del so glorificación.

=== Prólogu inicial ===
Una carauterística propia del Evanxeliu de Xuan ye la so gran obertura coral,{{harvnp|Rivas|2008|p=123.|testu= Rivas (2008). L'Evanxeliu de Xuan. Introducción, teoloxía, comentariu |sp=sí}} la introducción (1:1-5) que foi y ye base del Credo cristianu. Solo l'Evanxeliu de Xuan empecipia la so obra con un himnu pa ser cantáu pola comunidá antes de la llectura del evanxeliu. L'orixe d'esti himnu ye desconocíu y alderícase si'l mesmu autor del evanxeliu escribir o si tomar d'otra fonte. Suelse sostener la hipótesis de que l'autor del evanxeliu, una vegada que la so obra tuvo terminada, escribió'l prólogu como himnu que contién les idees centrales del evanxeliu, les claves pa la so comprensión.{{harvnp|Rivas|2008|p=124.|testu= Rivas (2008). L'Evanxeliu de Xuan. Introducción, teoloxía, comentariu |sp=sí}}

Nel prólogu del Evanxeliu de Xuan presentar al [[Logos]] (Λóγος), la Pallabra» de Dios, nel so itinerariu dende antes de la creación hasta la encarnación de Xesucristu. Nel desenvolvimientu del Evanxeliu de Xuan preséntase que la Pallabra taba en Dios, que ye una col Padre,<ref group="lower-alpha">Xuan 10, 30.</ref> y que preexistía a la creación del mundu;<ref group="lower-alpha">Xuan 1, 1-3.</ref> que foi unviada al mundu pol Padre,<ref group="lower-alpha">Xuan 3,17; Xuan 5, 36; Xuan 6, 29; Xuan 7, 29; Xuan 8, 42; Xuan 11, 42; Xuan 17, 3-5.</ref> pa llevar a cabu la so misión: tresmitir al mundu la gracia y la verdá,<ref group="lower-alpha">Xuan 1, 17.</ref> y que concluyida la so misión vuelve al Padre.<ref group="lower-alpha">Xuan 1, 18; Xuan 7, 33; Xuan 13, 3; Xuan 16, 5; Xuan 17, 11.</ref><ref>{{cita llibru |apellíu-editor=Escuela bíblica de Xerusalén|añu=1975 |títulu=Biblia de Xerusalén (Edición española) |páxina=1505 |llugar=Bilbao, España |editorial=Desclée de Brouwer |isbn=84-330-0022-5}}</ref> Xuan 1:1 diz:

{{cita|εν αρχη ην ο λογος και ο λογος ην προς τον θεον και θεος ην ο λογος|Nel principiu yera'l Logos y el Logos yera con Dios y el Logos yera Dios.}}

{{cita|Traducíu al llatín na [[Vulgata]]: ''In Principiu erat Verbum et Verbum erat apud Deum et Deus erat Verbum''|nel principiu yera'l Verbu [la pallabra razonada] y el Verbu yera con Dios el Verbu yera Dios .}}

=== Composición atalantar# que dellos pasaxes del Evanxeliu de Xuan paecen desordenaos o, siquier, non bien ellaboraos na so edición definitiva. Hai testos que nun correspuenden col contestu, prodúcense cortes llamativos y hai falta d'unidá en dellos rellatos y discursos. Esto puédese ilustrar con dellos exemplos.

[[Ficheru:V&A - Raphael, Christ's Charge to Peter (1515).jpg|thumb|''L'encargu de Cristu a Pedro'' (1515), de [[Rafael Sanzio]]. Forma parte de los llamaos [[cartones de Rafael]], diseñaos pa la [[Capiya Sixtina]] y que güei formen parte de la [[Royal Collection]] del [[Reinu Xuníu]]. Esta obra inspirar na escena propia del capítulu 21 del Evanxeliu de Xuan, na que Xesús resucitáu repite a [[Simón Pedro]] que apaciente a les sos oveyes (Xuan 21, 15-17).]]
:# El capítulu 20 remata col que sería l'epílogu real del Evanxeliu que concluyiría tola obra.<ref group="lower-alpha">Xuan 20, 30-31.</ref> Sicasí, el capítulu 21 sigue coles narraciones de Xesús resucitáu, como si l'epílogu nun hubiera tao. Y a la fin del capítulu 21, dase una nueva conclusión del evanxeliu.<ref group="lower-alpha">Xuan 21, 24-25.</ref>
:# En Xuan 7, 23, metanes un discutiniu colos xudíos asocedida nel marcu de la fiesta xudía de les Tiendes, Xesús diz que deseyen matalo por realizar un sanamientu en sábadu, aludiendo al incidente del sanamientu del enfermu na piscina de Bethesda, que remata en Xuan 5, 18 y qu'asocedería dellos meses, o seique más d'un añu antes nel marcu d'otra fiesta.
:# La escena del sanamientu del ciegu de nacencia,<ref group="lower-alpha">Xuan 9, 1-41.</ref> remata col empiezu del discursu del bon pastor.<ref group="lower-alpha">Xuan 10, 1.</ref> Pero'l discursu atayar con un comentariu, que sería la continuación del episodiu del ciegu de nacencia.<ref group="lower-alpha">Xuan 10, 19-21.</ref> Asina, el discursu del bon pastor paez una interpolación.
:# A partir del capítulu 13, l'Evanxeliu desenvuelve'l procesu de la pasión, muerte y resurreición de Xesús. Al rematar la [[última cena]], Xesús da una orde: «Llevántense, vámonos d'equí».<ref group="lower-alpha">Xuan 14, 31.</ref> Pero nel versículu siguiente, sigue como si nun esistiera esa interrupción: «Yo soi la vide verdadera y el mio Padre ye'l viñador».<ref group="lower-alpha">Xuan 15, 1.</ref> Les pallabres coles que se retoma la narración apaecen recién en Xuan 18, 1: «Diciendo Xesús estes coses, salió colos sos discípulos al otru llau de la riega de Cedrón...» Resulta evidente que los capítulos 15, 16 y 17 fueron interpolados y atayen la unidá del rellatu.

Tamién ye interesada la falta d'unidá del rellatu, que s'afaya en dellos pasaxes:
::* Xesús bautizaba,<ref group="lower-alpha">Xuan 3, 22.</ref> pero en realidá Él nun bautizaba, sinón los sos discípulos.<ref group="lower-alpha">Xuan 4, 2.</ref>
::* «Si yo doi testimoniu alrodiu de mi mesmu, el mio testimoniu non vale»;<ref group="lower-alpha">Xuan 5, 31.</ref> pero «anque yo doi testimoniu alrodiu de mi mesmu, el mio testimoniu ye verdaderu».<ref group="lower-alpha">Xuan 8, 14.</ref>
::* Simón Pedro díxo-y: «Señor, ¿a ónde vas?».<ref group="lower-alpha">Xuan 13, 36.</ref> Pero, «nengunu d'ustedes pregúntame ¿a ónde vas?».<ref group="lower-alpha">Xuan 16, 5.</ref>
::* «di-yos a conocer tou lo qu'oyí del mio Padre».<ref group="lower-alpha">Xuan 15, 15.</ref> Pero, «Inda tengo munches coses que dici-yos».<ref group="lower-alpha">Xuan 16, 12.</ref>

Presentáronse dellos intentos d'esplicación. La teoría anguaño más espublizada ye la de les ediciones múltiples, esto ye, que l'Evanxeliu de Xuan ye la resultancia d'un testu que creció col intre del tiempu, con agregos y notes provenientes del mesmu autor o d'otros miembros de la comunidá ([[Raymond Y. Brown]] propunxo la esistencia d'una comunidá joánica que participaría na edición y quiciabes na redaición final del evanxeliu).<ref name="Brown-La comunidá">{{cita llibru |apellíos=Brown|nome=Raymond Y. |títulu=La comunidá del discípulu amáu |edición=6ª |añu=2005 |ubicación=Salamanca |editorial=Ediciones Síguime |isbn=978-84-301-0898-5}}</ref>

Los puntos notables d'esti evanxeliu son (1) la rellación ente'l Fíu y el Padre, (2) ente'l redentor y los creyentes, (3) l'anunciu del Espíritu Santu como Consolador, y (4) la énfasis sobre l'amor como un elementu de calter cristianu.

L'evanxeliu foi escritu pa persones conocedores de la cultura xudía y coles mesmes en contautu col pensamientu griegu; amás pónse-yos en guardia frente al [[gnosticismu]].

== El llinguaxe del Evanxeliu de Xuan ==
El llinguaxe d'una obra suel ser un descriptor de la personalidá del autor y de la so rellación col grupu en que vive. Comparando la cantidá de vegaes qu'apaecen ciertes pallabres nos [[Evanxelios sinópticos]], nos ''[[Fechos de los Apóstoles]]'' y nel Evanxeliu de Xuan (Tabla 1),<ref name="Kohlenberger">{{cita llibru |apellíos = Kohlenberger III||apellíos2= Goodrick|apellíos3= Swanson|nome= J.R.|nome2= Y.W.|nome3= A. |títulu = The Exhaustive Concordance to the Greek New Testament|llugar= Grand Rapids, Michigan (EE. XX.)|editorial = Zondervan|añu= 1995|idioma = inglés|isbn = 978-0-3104-1030-0}}</ref> reparar la terminoloxía qu'apodera al cuartu evanxeliu, y la importancia qu'ésti da a considerar a Dios como «Padre» y a vivir la vida verdadera, que pal autor del evanxeliu consiste en «permanecer» nel amor», la lluz» y la verdá», una y bones viviendo asina se conoz» a Dios, creyer nél, y dase testimoniu» d'él.

<center>
{| border="0" style="background:#ffffff" align="top" {{tablaguapa}}
|+ align="center" style="background:DarkSlateBlue; color:white"|'''Tabla 1: Comparanza del númberu de vegaes que s'utilicen dellos términos específicos nos Evanxelios y en Fechos de los Apóstoles'''
! width="150 px" style="background:Lavender; color:Black"|Términu
!width="110 px" style="background:Lavender; color:Black"|[[Evanxeliu de Matéu]]
! width="110 px" style="background:Lavender; color:Black"|[[Evanxeliu de Marcos]]
! width="110 px" style="background:Lavender; color:Black"|[[Evanxeliu de Lluques]]
! width="110 px" style="background:Lavender; color:Black"|[[Fechos de los Apóstoles]]
! width="110 px" style="background:Lavender; color:Black"|Evanxeliu de Xuan
|-
| Padre (''patēr'') ||<center> 64 ||<center> 18 ||<center> 56 ||<center> 35 ||<center> 137
|-
| Permanecer (''menō'') ||<center> 3 ||<center> 2 ||<center> 7 ||<center> 13 ||<center> 40
|-
| Vida (''zōē'') ||<center> 7 ||<center> 4 ||<center> 5 ||<center> 8 ||<center> 36
|-
| Amar (''agápaō'') ||<center> 8 ||<center> 5 ||<center> 13 ||<center> 0 ||<center> 37
|-
| Amor (''agápē'') ||<center> 1 ||<center> 0 ||<center> 1 ||<center> 0 ||<center> 7
|-
| Amar (''phileō'') ||<center> 5 ||<center> 1 ||<center> 2 ||<center> 0 ||<center> 13
|-
| Lluz (''fōs'') ||<center> 7 ||<center> 1 ||<center> 7 ||<center> 10 ||<center> 23
|-
| Verdá (''a elētheia'') ||<center> 1 ||<center> 3 ||<center> 3 ||<center> 3 ||<center> 25
|-
| Verdaderu (''a elēthinós'') ||<center> 0 ||<center> 0 ||<center> 1 ||<center> 0 ||<center> 9
|-
| Conocer (''ginóskō'') ||<center> 20 ||<center> 12 ||<center> 28 ||<center> 16 ||<center> 56
|-
| Creer (''pistéuō'') ||<center> 11 ||<center> 14 ||<center> 9 ||<center> 37 ||<center> 98
|-
| Testimoniu (''martyría'') ||<center> 0 ||<center> 3 ||<center> 1 ||<center> 1 ||<center> 14
|}
</center>

El testu que nos llegó carauterizar por gran sobriedá nes formes. Polo xeneral magar que les encabezadures de los testos tán realzaos con frases relativamente complexes de gran elegancia,<ref group="lower-alpha">Por casu, en Xuan 13, 1.</ref> el gruesu del testu ye probe tantu en vocabulariu como n'estructures gramaticales, resultando en dalgún casu manifiestamente escuru. Como señala Castro Sánchez, l'evanxeliu «foi compuestu nun estilu desaxeradamente senciellu, con una sintaxis elemental y un vocabulariu amenorgáu. Namái atopamos unos mil pallabres distintes. El llinguaxe ye direutu. Usa con muncha frecuencia'l presente históricu. Les frases xunen munches vegaes cola partícula kai (“y”). A pesar d'esta probeza, llogróse una obra que pudiéramos denominar artística, porque dotó a ciertos vocablos vulgares d'una dignidá y fondura insospechadas».<ref>{{cita llibru |apellíu= Castro Sánchez |nome= Secundino |títulu= Evanxeliu de San Xuan |serie= La Nueva Biblia de Xerusalén |edición= 1ª|añu= 2008 |editorial= Desclee de Brouwer |isbn= 9788433022462 |páxina=17}}</ref>

== Personaxes del evanxeliu ==

=== La madre de Xesús ===
[[Ficheru:В. Е. Маковский Чудо в Кане.jpg|thumb|''Les bodes de Caná'' (1887), del pintor [[Pintura del Realismu realista]] rusu [[Vladímir Makovski]]. Oleu sobre tela allugáu nel Muséu d'arte moderno de [[Vítebsk]]. Les [[bodes de Caná]] ye un pasaxe únicu del Evanxeliu de Xuan que nun guarda paralelismu con nengún otru nos [[evanxelios sinópticos]], y unu de los dos momentos del evanxeliu en que ta presente la [[María (madre de Xesús)|madre de Xesús]].]]
Nel Evanxeliu de Xuan, encuádrase la vida pública de Xesús con dos escenes nes qu'apaez [[María (madre de Xesús)|la so madre]]. Trátase de les [[bodes de Caná]],<ref group="lower-alpha">Xuan 2, 1-11.</ref> y de la crucifixón y muerte de Xesús.<ref group="lower-alpha">Xuan 19, 25-27.</ref> L'Evanxeliu de Xuan guarda al respeutu ciertes particularidaes:
:# María solo apaez nestos dos escenes: nun-y la menta nel restu del evanxeliu.
:# En dambes ocasiones, Xesús referir a ella llamándola «Muyer».
:# Nun se menta a María pol so nome, pero en dambes ocasiones dáse-y el títulu de «madre de Xesús» (específicamente, «''la so madre''»).

Nel Evanxeliu de Xuan, María ye vista non solo como personalidá real sinón amás con un valor simbólicu:
:# Apaez nos dos grandes momentos del evanxeliu: (a) nes bodes de Caná, empiezu del ministeriu de Xesús, cuando ''inda nun llegó la hora'', y (b) na crucifixón y muerte de Xesús, cuando ''llegara la so hora'' de pasar d'esti mundu al Padre, la hora de la so glorificación.
:# En dambos momentos, Xesús llamar «Muyer», pallabra que recuerda a la primer muyer del [[Llibru de la Xénesis]], [[Eva]], madre de tolos vivientes.<ref group="lower-alpha">Xénesis 3, 20.</ref> L'evanxelista significa que, a partir de la glorificación de Xesús, hai una nueva muyer que ye la madre de tolos que viven.
:# María ye considerada en primer instancia col títulu de «madre de Xesús» (''la so madre''). Sicasí, na escena de la crucifixón, Xesús confiar al [[El discípulu a quien Xesús amaba|discípulu a quien él amaba]]: «He ende a la to madre». Con ello, l'Evanxeliu de Xuan presenta a María como madre de los discípulos qu'amen a Xesús.<ref name="Evanxeliu">{{cita llibru |apellíu=Rivas
|nome=Luis H. ||enllace-autor=Luis H. Rivas|títulu=¿Qué ye un Evanxeliu? |añu=2001 |allugamientu=Buenos Aires |editorial=Claretiana |isbn=978-950-512-401-5}}</ref>

=== El discípulu amáu de Xesús ===
{{AP|El discípulu a quien Xesús amaba}}

L'Evanxeliu de Xuan presenta la figura del [[El discípulu a quien Xesús amaba|discípulu a quien Xesús amaba]] en cinco pasaje. La mayoría de los estudiosos concuerda en que se trata d'un personaxe real, un testigu sobre que'l so testimoniu fiable fuelga la veracidá del propiu evanxeliu: «El que lo vio atestiguar, y el so testimoniu ye verdaderu; y él sabe que diz verdá, por que tamién vós creáis» (Xuan 19, 35). La tradición cristiana haber identificáu con [[Xuan l'Apóstol]], anque l'Evanxeliu de Xuan nunca lo menta pol so nome. Esisten discrepancies ente los exéxetes sobre la identificación d'esta figura, ensin que al presente pueda asegurase una solución que satisfaiga a toos.

Al igual que nel casu de la madre de Xesús, l'Evanxeliu de Xuan da al personaxe del discípulu amáu un valor simbólicu adicional al de la so identidá histórica.<ref group="Nota">Alv Kragerud postuló que'l discípulu amáu» sería solo una figura simbólica na so obra: {{cita llibru |apellíos=Kragerud |nome=Alv |títulu=Der Lieblingsjünger im Johannesevangelium: Ein exegetischer Versuch |añu=1959 |llugar=Oslo |editorial=Osloer Universitats Verlag}} Sicasí, una dificultá pa considerar la figura del discípulu amáu» ''solamente'' como un símbolu ye que los restantes personaxes acomuñaos al él ([[Simón Pedro]], la [[María (madre de Xesús)|madre de Xesús]], y el mesmu [[Xesús de Nazaré|Xesús]]) son consideraos pol autor del evanxeliu como personaxes históricos. Una yuxtaposición de personaxes históricos y simbólicos nun tendría enforma sentíu. T. Lorenzen señaló que se debe considerar, amás de la figura histórica del discípulu amáu», el so significáu simbólicu ({{cita llibru |apellíos= Lorenzen|nome= T.|títulu=Der Lieblingsjünger im Johannesevangelium – Eine redaktionsgeschichtliche Studie (Stuttgarter Bibel Studien 55) |allugamientu=Stuttgart |editorial=KBW Verlag |añu= 1971}}). Para [[Raymond Y. Brown]], resulta patente que'l discípulu amáu» tien una dimensión figurada, que presenta traces d'exemplaridá y que, en munches formes, ye'l modelu de cristianu. Sicasí -amiesta Brown- la dimensión simbólica nun significa que'l discípulu amáu» seya namás que un meru símbolu ({{cita llibru |apellíos=Brown |nome=Raymond Y. |títulu=L'Evanxeliu según Xuan, volume 1 |editorial=Ediciones Cristiandá |allugamientu=Madrid |añu=2000 |isbn=84-7057-426-4 |páxines=120-121}})</ref>

:# El discípulu amáu apaez recostado sobre'l pechu de Xesús, mientres la [[Última Cena]], lo que significa que gocia de la so familiaridá y ficies. Entós pregúnta-y quién ye'l discípulu que lu va a apurrir, y recibe la respuesta de Xesús.<ref group="lower-alpha">Xuan 13, 21-26.</ref>
:# Mientres la crucifixón de Xesús, el discípulu amáu apaez xunto a la cruz, xunto a la madre de Xesús.<ref group="lower-alpha">Xuan 19, 26-27.</ref> Xesús crucificáu confiar, y dende aquella hora'l discípulu acoyer na so casa.
:# Nel día de la resurreición de Xesús, el discípulu amáu cuerre con [[Simón Pedro]] escontra'l sepulcru vacíu onde Xesús fuera soterráu.<ref group="lower-alpha">Xuan 20, 1-9.</ref> Llega primero al sepulcru, pero espera a Pedro pa entrar y, al entrar, ve y cree.
:# El discípulu amáu preséntase nuevamente al llau de Simón Pedro mientres l'apaición de Xesús resucitáu a los sos discípulos a veres del [[Mar de Tiberíades]], y ye'l primeru en reconocer a Xesús.<ref group="lower-alpha">Xuan 21, 4-8.</ref>
:# Finalmente, l'Evanxeliu de Xuan presenta al discípulu amáu como aquel de quien corriera la voz de que nun morrería. L'evanxeliu explicita: «Pero Xesús nun dixera a Pedro: "Nun va morrer", sinón: "Si quiero que se quede hasta que yo venga."».<ref group="lower-alpha">Xuan 21, 20-23.</ref>

Considerando la dimensión simbólica del Evanxeliu de Xuan, el discípulu amáu pol Señor identificar col discípulu ideal de Xesús. El discípulu amáu ye aquel que:

:# tien familiaridá con Xesucristu y recibe les sos ficies: sentar xunto a Xesús, y recibe la respuesta de Xesús;<ref group="lower-alpha">Xuan 13, 23-26.</ref>
:# permanez xunto a la cruz del crucificáu y recibe a [[María (madre de Xesús)|María]] como a la so propia madre;<ref group="lower-alpha">Xuan 19, 25-27.</ref>
:# tien contautu habitual, senciellu y llanu con [[Simón Pedro|Pedro]], permanez xunto a él y respetar;<ref group="lower-alpha">Xuan 20, 1-8.</ref>
:# sabe reconocer a Xesús resucitáu presente;<ref group="lower-alpha">Xuan 21, 1-7.</ref> y :#
permanez fiel, esto ye, que persevera hasta que Xesús vuelva.<ref group="lower-alpha">Xuan 21, 20-23.</ref><ref name="Evanxeliu"/>

=== Los xudíos ===
En dellos pasaxes del Evanxeliu de Xuan, los adversarios de Xesús de Nazaré son designaos como «los xudíos», en cuantes qu'en ciertos versículos referir a Xesús y los sos discípulos como si nun fueren xudíos.<ref name="Rivas56-59">{{Cita Harvard|Rivas|2008|p=56-59.|testu= Rivas (2008). L'Evanxeliu de Xuan. Introducción, teoloxía, comentariu |sp=sí}}</ref>

{{cita|Al atapecer d'aquel día, el primeru de la selmana, tando cerraes les puertes del llugar onde s'atopaben los discípulos por medrana a los xudíos, presentóse Xesús metanes ellos y díxo-yos: «La paz con vós.»|Evanxeliu de Xuan 20, 19}}

En dellos casos, los enemigos de Xesús son presentaos como «xudíos» anque se tratara de galileos, esto ye, habitantes de [[Galilea]] que marmullaben d'él,<ref group="lower-alpha">Xuan 6, 41.</ref> o qu'aldericaben ente sigo sobre él.<ref group="lower-alpha">Xuan 6, 52.</ref> L'Evanxeliu de Xuan puntualiza que naide falaba abiertamente de Xesús «por medrana a los xudíos».<ref group="lower-alpha">Xuan 7, 12-13.</ref> Tamién Xesús preséntase refiriendo a los sos adversarios como xudíos,<ref group="lower-alpha">Xuan 13, 33.</ref> y apaecen nel evanxeliu espresiones tales como: «Xesús dixo a los xudíos...». Xesús ye llamáu «xudíu» solamente polos estranxeros: pola [[muyer samaritana]],<ref group="lower-alpha">Xuan 4, 9.</ref> y por [[Poncio Pilato]].<ref group="lower-alpha">Xuan 18, 33-34.</ref> Como dellos grupos relixosos nun son mentaos ([[saducéu|saducéos]], [[zelote]]s, [[herodianos]], etc.), «xudíos» sería un términu usáu pol evanxelista pa designar a toos esos grupos polo xeneral y a les autoridaes relixoses de Xerusalén d'esa dómina en particular.<ref name="Rivas56-59" />

[[Ficheru:La curacion del ciego El Greco Dresde.jpg|thumb|''[[El sanamientu del ciegu|El sanamientu del nacíu ciegu]]'' (1567), [[Pintura sobre tabla|oleu sobre temple]] d'[[El Greco]]. La obra caltener en [[Gemäldegalerie Alte Meister]], [[Dresde]]. El pasaxe sobre'l sanamientu del ciegu de nacencia (Xuan 9, 1-41) presenta nel Evanxeliu de Xuan un singular valumbu y ye'l marcu pa un ampliu discutiniu desamarráu polos enemigos de Xesús, presentaos pol evanxelista sol títulu de «los xudíos».]]
Esto apaez inclusive en diálogos qu'arreyen a otros personaxes, como los padres del ciegu de nacencia quien, anque supuestamente yeren xudíos, actuaben rexíos pola so medrana a los xudíos»:

{{cita|Los sos padres respondieron: «Nós sabemos qu'esti ye'l nuesu fíu y que nació ciegu. Pero, cómo ve agora, nun lo sabemos; nin quién-y abrió los güeyos, eso nós nun lo sabemos. Preguntar; edá tien; puede falar de sigo mesmu». Los sos padres dicíen esto por medrana a los xudíos, que yá se punxeron d'alcuerdu pa escluyir de la sinagoga al que reconociera a Xesús como Cristu.|Evanxeliu de Xuan 9, 20-22}}

De tolo anterior surde que l'Evanxeliu de Xuan utiliza polo xeneral el términu xudíu» pa designar mayormente a aquellos que nun aceptaben a Xesús.<ref group="Nota">[[Luis H. Rivas]] fixo notar que delles normes recién de la Ilesia católica aconseyen a los traductores de los testos bíblicos pa la lliturxa que nes llectures tomaes del Evanxeliu de Xuan traduza la espresión «los xudíos» polos enemigos de Xesús» o otra equivalente, de manera que quien escuchen la llectura del evanxeliu entiendan correutamente lo que l'evanxelista quixo dicir y nun piensen que se ta refiriendo a tol pueblu xudíu polo xeneral ({{cita llibru |apellíu=Rivas |nome=Luis H. |títulu=¿Qué ye un Evanxeliu? |añu=2001 |allugamientu=Buenos Aires |editorial=Claretiana |isbn=978-950-512-401-5}}).</ref> Con tou, puédese tamién reparar que'l términu xudíu» nun apaez siempres con acepción peyorativa, porque l'evanxelista retuvo'l testu nel qu'esti nome apaez xuníu al mayor aponderamientu puestu en llabios de Xesús de Nazaré nel so diálogu cola muyer samaritana:<ref name="Rivas56-59" />

{{cita|Vós adoráis lo que nun conocéis; nós adoramos lo que conocemos, porque la salvación vien de los xudíos.|Evanxeliu de Xuan 4, 22}}

Amás, el términu israelita» usar nel Evanxeliu de Xuan como títulu honoríficu,<ref group="lower-alpha">Xuan 1, 47.</ref> y dellos personaxes que son presentaos como xudíos apaecen arrodiaos por una lluz positiva, como asocede con [[Nicodemu]], «notable ente los xudíos»,<ref group="lower-alpha">Xuan 3, 1.</ref> que defendió a Xesús ante los fariseos,<ref group="lower-alpha">Xuan 7, 50-51.</ref> y xunto con [[José de Arimatea]] ocupar de soterralo depués de la so muerte.<ref group="lower-alpha">Xuan 19, 38-42.</ref> Inclusive se menta en dellos pasaxes a xudíos que creyeron en Xesús.<ref group="lower-alpha">Xuan 8, 31; Xuan 11, 45.</ref><ref name="Rivas56-59" />

L'evanxelista paez suxerir que la práutica de la escomunión y esclusión de la sinagoga esistía yá en tiempos de Xesús, como tamién suxeren los manuscritos del Mar Muertu.<ref>{{cita llibru |apellíu=Schürer |nome=Y. |títulu=Historia del pueblu xudíu en tiempos de Xesús, volume II |añu=1985 |ubicación=Madrid |editorial=Ediciones Cristiandá |páxina=560 |isbn=84-7057-367-5}}</ref> Pero ye posible que l'Evanxeliu de Xuan describa conflictos que tuvo la comunidá cristiana del evanxelista colos miembros de la comunidá xudía y que los proyeute escontra'l pasáu. N'efeutu, l'Evanxeliu de Xuan foi probablemente escritu tres la [[Sitiu de Xerusalén (70)|destrucción del templu de Xerusalén]] nel añu 70, dómina na que los siguidores de Xesús d'orixe xudíu fueron espulsaos oficialmente de les sinagogues.<ref>{{cita llibru |apellíu=Espinel Marcos |nome=José Luis |títulu=Evanxeliu según San Xuan. Introducción, traducción y comentariu |añu=1998 |ubicación=Salamanca |editorial=Editorial San Esteban-EDIBESA |isbn=84-8260-045-1 |páxina=43 |url=https://books.google.com.ar/books?id=Hug4_oInGnUC&pg=PA43&lpg=PA43&dq=%22Son+los+a%C3%B1vos+en+que+los cristianos+jud%C3%ADos+son+espulsaos+oficialmente+de+la sinagoga%22&source=bl&ots=g6O4o3CxsP&sig=fqJt1HW6CWGTVjMLdxdGo50VSwo&hl=es&sa=X&ei=JAlQUuyBJ4OI9gTjnYCoDw&ved=0CDoQ6AEwAA#v=onepage&q=%22Son%20los%20a%C3%B1vos%20en%20que%20los%20cristianos%20jud%C3%ADos%20son%20espulsaos%20oficialmente%20de%20la%20sinagoga%22&f=false |fechaaccesu=5 d'ochobre de 2013}}</ref><ref>{{cita llibru |apellíu=Mercier |nome=Roberto |títulu=L'evanxeliu según el discípulu a quien Xesús amaba, Tomu 1 |añu=1994 |allugamientu=Bogotá |editorial=San Pablo |páxina=559 |isbn=978-958-607-721-7 |url=https://books.google.com.ar/books?id=IK4VwflpDPwC&pg=PA559&dq=%22amenaza+de+exclusi%C3%B3n+de+la sinagoga%22+%22s%C3%B3puede tratar+de+la+%C3%A9poca+posterior+a el+a%C3%B1o+70%22&hl=es&sa=X&ei=0xBQUor2C4TQ9ATC2oGgDg&ved=0CC4Q6AEwAA#v=onepage&q=%22amenaza%20de%20exclusi%C3%B3n%20de%20la%20sinagoga%22%20%22s%C3%B3lo%20puede%20tratase%20de%20la%20%C3%A9poca%20posterior%20a el%20a%C3%B1o%2070%22&f=false |fechaaccesu=5 d'ochobre de 2013}}</ref> Asina, l'Evanxeliu de Xuan taría adelantrando a los tiempos de Xesús la situación particular que sufrió la comunidá joánica.

=== Los apóstoles ===
[[Ficheru:Palma Giovane wash.jpg|thumb|''El lavatorio de los pies'' (''ca''. 1591-1592), oleu sobre tela de [[Palma'l Mozu]] que se caltién en [[San Giovanni in Bragora]]. El pasaxe en que Xesús llava los pies de los sos discípulos mientres la [[última cena]] (Xuan 13, 2-15) atópase namái nel Evanxeliu de Xuan y amuesa a [[Simón Pedro]] como parte necesariu. La participación de los apóstoles polo xeneral y de Simón Pedro en particular ye mayor nel Evanxeliu de Xuan que nos [[evanxelios sinópticos]].]]
L'Evanxeliu de Xuan ye l'evanxeliu canónicu en que más asiduamente citar a los apóstoles. Según Chapman, l'Evanxeliu de Xuan menta nomes d'apóstoles 74 vegaes, contra 50 del [[Evanxeliu de Marcos]], 43 del [[Evanxeliu de Lluques]] y 40 del [[Evanxeliu de Matéu]].<ref name="Chapman">{{cita publicación|apellíu=Chapman |nome=John |títulu=Names in the fourth Gospel |añu=1928 |publicación=The Journal of Theological Studies |volume=30 |páxines=16-23 |issn=0022-5185 |url=http://jts.oxfordjournals.org/content/vos-XXX/October/16.extract |fechaaccesu=6 d'ochobre de 2013}}</ref> Ente elles destáquense les siguientes citaciones: 40 vegaes a [[Simón Pedro]] (como Simón, Pedro, Simón Pedro, o Cefas), 5 vegaes a [[Andrés l'Apóstol|Andrés]], 12 a [[Felipe l'Apóstol|Felipe]], 1 a Judas –non el Iscariote– (probable [[Judas Tadeo]]), 7 a [[Tomás l'Apóstol|Tomás]], y 11 a [[Judas Iscariote]].

Llamativamente, l'Evanxeliu de Xuan nun fai mención de [[Xuan l'Apóstol]] siquier una vegada, nin tampoco del so hermanu [[Santiago'l Mayor]]. Entá la espresión que los arrexunta a dambos, «fíos de Zebedeo», apaez namái una vegada,<ref group="lower-alpha">Xuan 21, 2.</ref> nel apéndiz que la gran mayoría de los estudiosos clasifica como un agregáu posterior a la redaición del ''corpus'' del evanxeliu. Esi silenciu absolutu respectu de Xuan l'Apóstol y del so hermanu Santiago ye tantu más suxestivu cuanto que Xuan l'Apóstol apaez 17 vegaes nos [[Evanxelios sinópticos]], en cuantes que Santiago el Mayor ye mentáu 15 vegaes y la espresión «fíos de Zebedeo» –ensin nomalos espresamente– 3 vegaes.

Pa esti silenciu propunxéronse razones diverses que nun satisfaen a los estudiosos de forma unánime. L'escriturista [[Luis H. Rivas]], señala: «nun s'atopó una esplicación satisfactoria pa esti silenciu».{{harvnp|Rivas|2008|p=37.|testu= Rivas (2008). L'Evanxeliu de Xuan. Introducción, teoloxía, comentariu |sp=sí}} John Chapman propunxo que l'autor del evanxeliu velaría los so propiu nome.<ref name="Chapman"/> J. de Maldonado suxirió que la comunidá cristiana d'Asia, mientres la redaición final del Evanxeliu de Xuan, pudo velar el nome de Xuan l'Apóstol sol títulu de «[[El discípulu a quien Xesús amaba|discípulu a quien Xesús amaba]]», que la so persona y méritos conoceríen personalmente.<ref>{{cita llibru |apellíos=de Maldonado |nome=J. |títulu=Comentario al Evanxeliu de San Xuan. Introducción |añu=1954 |ubicación=Madrid |editorial=Biblioteca d'Autores Cristianos |páxina=20}}</ref> El silenciu del Evanxeliu de Xuan sobre la figura de Xuan l'Apóstol paez tan apostáu como'l silenciu sobre la identidá del discípulu amáu». Esti puntu ye reconocíu tamién por Joseph N. Sanders, anque esti autor nun ta acordies cola identificación de Xuan l'Apóstol cola figura del discípulu amáu».<ref>{{cita llibru |apellíos =Sanders |nome=Joseph Newbould |títulu=The fourth gospel in the early church: its origin & influence on Christian Theology up to Irenaeus |allugamientu=Cambridge |editorial=[[Cambridge University Press]] |añu=1943 |idioma=inglés |páxines=47-83}}</ref>

=== Xuan el Bautista ===
[[Ficheru:San Xuan Bautista - El Greco - Lienzo - hacia 1600 - 1605.jpg|thumb|175px|''San Xuan el Bautista'' (''ca''. 1600-1605), por [[El Greco]]. [[Muséu de Belles Artes de Valencia]]. A la derecha puede notase un corderu, n'alusión al anunciu de Xuan el Bautista: «He ende'l Corderu de Dios» ({{biblia|Xuan|1:35-36}}), mesmu del Evanxeliu de Xuan.]]
Nel Evanxeliu de Xuan, [[Xuan el Bautista]] recibi como únicu títulu'l de «testigu», esto ye, el que vieno dar testimoniu.<ref group="lower-alpha">Xuan 1, 7; Xuan 1, 19; Xuan 1, 33-34.</ref>

Nos [[evanxelios sinópticos]]:
:# Xuan el Bautista apaez [[Bautismu de Xesús|bautizando a Xesús]].
:# Emponderar con espresiones gloriadores puestes en llabios de mesmu Xesús: que Xuan ye «más qu'un profeta» y que nun nació de muyer «nengún home más grande que Xuan el Bautista».<ref group="lower-alpha">Matéu 11, 9; Lluques 7, 26-28.</ref>
:# Adicionalmente, señálase'l so martiriu a la fin de la so vida.<ref group="lower-alpha">Matéu 14, 3-12; Marcos 6, 17-29.</ref>

Sicasí, nel Evanxeliu de Xuan:{{harvnp|Rivas|2008|p=59.|testu= Rivas (2008). L'Evanxeliu de Xuan. Introducción, teoloxía, comentariu |sp=sí}}
:# Nun se menta'l rellatu del bautismu de Xesús a manes de Xuan el Bautista.
:# Omítense los aponderamientos que prodigen los otros evanxelios.
:# Nun se menta'l so martiriu.

Amás, l'Evanxeliu de Xuan remarca dos estremes ente Xesús y Xuan el Bautista:
:# Xesús ye presentáu como «la lluz», y Xuan el Bautista como «testigu de la lluz».<ref group="lower-alpha">Xuan 1, 8.</ref>
:# Xesús ye presentáu como «la Pallabra» (el Verbu o ''Logos''),<ref group="lower-alpha">Xuan 1, 1; Xuan 1, 14.</ref> ente que Xuan el Bautista ye solamente «la voz».<ref group="lower-alpha">Xuan 1, 23.</ref> Y, anque Xuan vieno primero, Xesús ye anterior a Xuan.<ref group="lower-alpha">Xuan 1, 15; Xuan 1, 30.</ref>

Tou esto suxer un aparente interés del evanxelista por evitar dar un relieve bien marcáu a la figura de Xuan el Bautista.<ref name="Rivas60">{{Cita Harvard|Rivas|2008|p=60:|testu= Rivas (2008). L'Evanxeliu de Xuan. Introducción, teoloxía, comentariu |sp=sí}}</ref>

El llibru de los ''[[Fechos de los Apóstoles]]'' indica que n'Éfesu, [[Pablo de Tarsu]] conoció xente que solamente sabía del bautismu de Xuan el Bautista y non del bautismu de Xesús, tal el casu d'[[Apolos|Apolo]].<ref group="lower-alpha">Fechos 18, 24-25.</ref> Resulta suxestiva la coincidencia de qu'esti siguidores del Bautista atopar nel mesmu llugar en que se supón foi redactáu l'Evanxeliu de Xuan. Amás, l'Evanxeliu de Xuan señala que los primeros discípulos de Xesús surdieron de les files de los siguidores de Xuan el Bautista.<ref group="lower-alpha">Xuan 1, 35-51.</ref> Esto lleva a suponer que, más allá del grandor que los evanxelios confieren a Xuan el Bautista, l'evanxelista quier asitialo nun planu inferior al de Xesús de Nazaré,<ref name="Rivas60" /> tal les pallabres que pon en llabios de Xuan el Bautista:

{{cita|«Ye necesariu qu'él (Xesús) creza y que yo mengüe.»|Evanxeliu de Xuan 3:30}}

=== Nicodemu ===
[[Ficheru:Crijn Hendricksz.jpeg|thumb|''Cristu enseña a Nicodemu'' (''Christus onderwijst Nicodemus''), de [[Crijn Hendricksz Volmarijn]]. Tanto los personaxes y les sos actitúes, como'l xuegu de lluz-escuridá de la obra, manifiesten la so inspiración nel Evanxeliu de Xuan (Xuan 3, 1-21).]]
El capítulu 3 del Evanxeliu de Xuan apaez apoderáu pol alcuentru de Xesús de Nazaré con [[Nicodemu]],<ref group="lower-alpha">Xuan 3, 1-21.</ref> personaxe que va remanecer darréu n'otros pasaxes.<ref group="lower-alpha">Xuan 7, 50-52; Xuan 19, 39-42.</ref>

L'Evanxeliu de Xuan presenta a Nicodemu como fariséu,<ref group="lower-alpha">Xuan 3, 1.</ref> designáu como «''arjōn'' ente los xudíos», que significa principal, notable. Trátase d'un títulu col qu'amás se podía facer referencia a un miembru del Sanedrín.{{harvnp|Rivas|2008|p=157.|testu= Rivas (2008). L'Evanxeliu de Xuan. Introducción, teoloxía, comentariu |sp=sí Se diz que Nicodemu yera «maestru d'Israel»,<ref group="lower-alpha">Xuan 3, 10.</ref> polo que l'evanxelista resume nél a los xudíos eruditos que conocíen la [[Torá|Llei]]. L'evanxelista aportuna en mentar que Nicodemu foi a Xesús «de nueche».<ref group="lower-alpha">Xuan 3, 1-2; Xuan 7, 50; Xuan 19, 39.</ref> Trátase d'un significáu simbólicu: el diálogu de Nicodemu con Xesús desenvolver na escuridá», como'l de daquién que nun capta inda'l verdaderu significáu de la persona de Xesús. Sicasí, l'evanxelista señala que «na nueche», Nicodemu foi a Xesús. Con ello estrémase de personaxes como [[Xudes Iscariote]] quien, mientres la [[última cena]], allóñase de Xesús «escontra la nueche».<ref group="lower-alpha">Xuan 13, 21-30.</ref>

=== La samaritana ===
[[Ficheru:Christ-and-the-Samaritan-woman-24042008.jpg|thumb|''Cristu y la muyer samaritana'', obra de Stefano Erardi espuesta nel National Museum of Fine Arts, Valletta, [[Malta]]. Esti oleu sobre llenzu inspirar nel rellatu del capítulu 4 del Evanxeliu de Xuan.]]
D'igual forma que [[Nicodemu]] representa a los xudíos eruditos conocedores de la [[Torá|Llei]], la [[muyer samaritana]] representa nel Evanxeliu de Xuan a tolos paganos. D'igual forma que los [[profeta|profetes]] acusaben d'adulteriu al pueblu d'Israel cuando abandonaba al Dios únicu pa dir detrás de los dioses falsos, l'Evanxeliu de Xuan presenta'l siguiente diálogu ente Xesús y la samaritana:

{{cita|La muyer respondió: «Nun tengo home».<br /> Xesús siguió: «Tienes razón al dicir que nun tienes home, porque tuvisti cinco y el qu'agora tienes nun ye'l to home; neso dixisti la verdá».|Evanxeliu de Xuan 4, 17-18}}

Puede entendese estes frases en sentíu lliteral o alegóricu. Nel primer casu, cabo preguntar si tratar de matrimonios socesivos, o d'adulterios de la muyer. Pa la moral de los xudíos, anque se tratara de matrimonios socesivos, resultaba illegal tener cinco uniones porque nun se dexaben más de trés. Pero tamién se-y da una interpretación alegórica, en rellación a los cinco pueblos d'onde proveníen los antiguos samaritanos y a les divinidaes qu'adoraren na Antigüedá.<ref group="lower-alpha">2Reis 17, 24-34.</ref> Magar l'Antiguu Testamentu numbera 7 dioses, [[Flavio Josefo]] señala que «yeren cinco pueblos y cada unu llevó consigo'l so propiu dios».<ref>[[Flavio Josefo]], ''Antigüedaes xudíes'' IX, 14, 3.</ref> Asina, l'Evanxeliu de Xuan reprocharía al pueblu samaritanu, representáu pola muyer, por xuntar d'antiguo a les falses divinidaes.{{harvnp|Rivas|2008|p=180.|testu= Rivas (2008). L'Evanxeliu de Xuan. Introducción, teoloxía, comentariu |sp=sí}}

== Ver tamién ==
* [[Cristianismu joánico]]
* [[Epístoles de Xuan]]
* [[Autoría de los escritos joánicos]]
* [[Discursu de Despidida]]
* [[Agua de vida (cristianismu)]]

== Notes ==
<div class="references-small">
{{llistaref|grupu="Nota"}}
</div>

== Cites bíbliques ==
{{llistaref|group=lower-alpha|4}}

== Referencies ==
{{llistaref}}

== Bibliografía ==
=== Libro y capítulos de llibros ===
* {{cita llibru |apellíu=Aland |apellíos2=Aland |nome=Kurt |nome2=Barbara |añu=1995 |enllace-autor=Kurt Aland |títulu=The text of the New Testament: an introduction to the critical editions and to the theory and practice of modern textual criticism |ubicación=Grand Rapids, Michigan (EE. XX.)|editorial= Eerdmans Publishing Co|idioma=inglés |isbn=0-8028-4098-1}}
* Barrett, Charles Kingsley (1978). ''The Gospel According to St John'' (2ª edición). Philadelphia, Pennsylvania (EE. XX.): The Westminster Press. pp. 133-134. ISBN 0-664-21364-2.
* Bernard, J.H. (1985) (n'inglés). ''St. John 1-7, International Critical Commentary''. Continuum International. ISBN 978-0-567-05024-3. 
* Blomberg, C.L. (1993). «To what extent is John historically reliable?». En: Sloan, Robert B.; Parsons, Mikeal C. (n'inglés). ''Perspectives on John: Method and Interpretation in the Forth Gospel''. NABPR Special Studies Series. Lewiston, New York (EE. XX.): Edwin Mellen Press. pp. 27-56. ISBN 978-0-7734-2859-1.
* Blomberg, Craig L. (2001) (n'inglés). ''The Historical Reliability of John's Gospel: Issues & Commentary''. Downers Grove, Illinois (EE. XX.): InterVarsity Press. ISBN 0-8308-2685-8.
* Blomberg, Craig L. (2008). ''The Historical Reliability of John’s Gospel'' (2ª edición). Leicester: InterVarsity. ISBN 978-0-8308-2807-4.
* Braun, François-Marie (1959) (en francés). ''Jean le Théologien et son Évangile dans l’Église Ancienne''. Paris (Francia): Gabalda.
* [[Raymond Edward Brown|Brown, Raymond E.]] (1997). ''An Introduction to the New Testament''. New York (EE. XX.): Doubleday. pp. 805–809. ISBN 0-385-24767-2.
* [[Raymond Edward Brown|Brown, Raymond E.]] (2000). ''El Evangelio según Juan'', 2 vol. Madrid (España): Ediciones Cristiandad. ISBN 84-7057-426-4 (Vol. 1) 84-7057-427-2 (Vol. 2).
* [[Raymond Edward Brown|Brown, Raymond E.]] (2005). ''La comunidad del discípulo amado'' (6ª edición). Salamanca (España): Ediciones Sígueme. ISBN 84-301-0898-X.
* [[Raymond Edward Brown|Brown, Raymond E.]] (2006). ''La Muerte del Mesías. Desde Getsemaní hasta el sepulcro''. Tomo II: Comentario a los relatos de la pasión de los cuatro evangelios. Estella, Navarra (España): Editorial Verbo Divino. ISBN 84-8169-487-8.
* [[Rudolf Karl Bultmann|Bultmann, R.]] (1957). ''Das Evangelium des Iohannes''. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht.
* Carson, D.A. (1991) (n'inglés). ''The Gospel according to John''. Gran Rapids, Michigan (EE. XX.): Wm. B. Eerdmans Publishing Company. ISBN 0-8028-3683-6.
* Carson, D.A. (2007). «The Challenge of the Balkanization of Johannine Studies». En: Anderson, P.N.; Just, F.; Thatcher, T. (n'inglés). ''John, Jesus and History''. Atlanta, Georgia (EE. XX.): Society of Biblical Literature. pp. 133-159. ISBN 978-1-58983-293-0.
* Charles, Robert Henry (1920). ''A Critical and Exegetical Commentary on the Revelation of St. John'', 2 vols.. International Critical Commentary. New York (EE. XX.): Scribner’s. ISBN 978-0-567-05039-7.
* de Maldonado, Juan (1954). ''Comentarios al Evangelio de San Juan. Introducción''. Biblioteca de Autores Cristianos (Madrid). p. 20.
* [[Charles Harold Dodd|Dodd, C.H.]] (1953). ''The interpretation of the Fourth Gospel''. Cambridge: University Press.
* Kohlenberger III, J.R.; Goodrick, E.W.; Swanson, A. (1995) (n'inglés). ''The Exhaustive Concordance to the Greek New Testament''. Grand Rapids, Michigan (EE. XX.): Zondervan. ISBN 978-0-310-41030-0.
* Köstenberger, Andreas J. (2004) (n'inglés). ''John''. Grand Rapids, Michigan (EE. XX.): Baker Academic. ISBN 978-0-8010-2644-7.
* Köstenberger, Andreas J. (2009) (n'inglés). ''A theology of John’s gospel and letters''. Grand Rapids, Michigan (EE. XX.): Zondervan. ISBN 978-0-310-26986-1.
* Leal, Juan (1973). ''Nuevo Testamento - Evangelios (2°)''. Madrid (España): Biblioteca de Autores Cristianos. ISBN 84-221-0327-3.
* León-Dufour, X. (1989-1998). ''Lectura del Evangelio de Juan'' (4 vol). Salamanca: Ed. Sígueme.
* {{cita llibru |apellíu=Rivas |nome=Luis H. ||enllace-autor=Luis H. Rivas |títulu=El Evangelio de Juan. Introducción, teología, comentario |añu=2008 |edición=2ª reimpresión, 1ª |ubicación=Buenos Aires |editorial=Editorial San Benito |isbn=987-1177-18-6}}
* Wikenhauser, Alfred (1961). ''El evangelio según San Juan''(3ª edición). Barcelona (España): Editorial Herder. ISBN 84-254-0083-X.

== Enllaces esternos ==

* {{commonscat|Gospel of John}}
* {{Wikisource|oxeto=la preposición=obra|Evanxeliu según San Xuan}}
* [[:m:s:el:Κατά Ιωάννην|Testu griegu]] en Wikisource.
* [https://www.bibliatodo.com/la biblia/Biblia-de-jerusalen-1998/juan-1 Evanxeliu de Xuan] (en llinia, con concordanza).


{{Tradubot|Evangelio de Xuan}}

{{control d'autoridaes}}
[[Categoría:Biblia| ]]


[[Categoría:Nuevu Testamentu]]
[[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]]