Ver la fonte de Electroimán

{{Ficha xenérica}}
{{multiple image
| align = right
| direution = horizontal
| image1 = Simple electromagnet2.gif 
| caption1 = Un electroimán simple consiste nuna bobina d'alambre aislláu envolubráu alredor d'un nucleu de fierro. Un nucleu de material ferromagnético, como'l fierro sirve, p'aumentar el campu magnéticu creáu.<ref name="Hyperphysics">{{cita web | apellíu = Nave | nome = Carl R. | títulu = Electromagnet | obra = Hyperphysics | editorial = Dept. of Physics and Astronomy, Georgia State Univ. | fecha = 2012 | url = http://hyperphysics.phy-astr.gsu.edu/hbase/magnetic/elemag.html | fechaaccesu = 17 de setiembre de 2014}}</ref> La fuercia del campu magnéticu xeneráu ye proporcional a la cantidá de corriente que traviesa los arrollamientos.<ref name="Hyperphysics" />
| width1 = 160
| image2 = VFPt Solenoid correct2.svg
| caption2 = El campu magnéticu producíu por un [[solenoide]] (bobina d'alambre). Esti dibuxu amuesa una seición tresversal al traviés del centru de la bobina: les cruces son los alambres nos que la corriente ta moviéndose na páxina; los puntos son los alambres nos que la corriente muévese escontra riba fora de la páxina.
| width2 = 170
| footer =
}}

Un '''electroimán''' ye un tipu d'[[imán]] nel que'l [[campu magnéticu]] producir por aciu el fluxu d'una [[corriente llétrica]], sumiendo en cuanto cesa felicidá corriente.<ref>{{cita llibru|apellíos=Mimeur|nome=Robert|títulu=Electromecánica de precisión|url=https://books.google.es/books?id=x9AW8nq8MDkC&pg=PA86&dq=electroim%C3%A1n++tipu+im%C3%A1n&hl=es&sa=X&ved=0ahUKEwi-xPjj2JjZAhXP-qQKHeAZB_sQ6AEIUjAH#v=onepage&q=electroim%C3%A1n%20%20tipu%20im%C3%A1n&f=false|fechaaccesu=2018-02-09|fecha=1955|editorial=Reverte|isbn=9788429130607|idioma=es}}</ref> Los electroimanes xeneralmente consisten nun gran númberu de espiras d'alambre, bien próximes ente sigo que crean el campu magnéticu.<ref>{{cita llibru|apellíos=McKeehan|nome=L. W.|títulu=Magnetismu|url=https://books.google.es/books?id=21J5tRQ1prsC&pg=PA69&dq=electroim%C3%A1n+++espiras++alambre&hl=es&sa=X&ved=0ahUKEwiEopfq2ZjZAhVSF-wKHVS_BrYQ6AEIQDAE#v=onepage&q=electroim%C3%A1n%20%20%20espiras%20%20alambre&f=false|fechaaccesu=2018-02-09|fecha=1971|editorial=Reverte|idioma=es}}</ref> Les espiras d'alambre de cutiu endólquense alredor d'un nucleu magnéticu fechu d'un material [[ferromagnético]] o [[ferrimagnetismo|ferrimagnético]], como'l fierro; el nucleu magnéticu concentra'l fluxu magnético y fai un imán más potente.

La principal ventaya d'un electroimán sobre un [[imán permanente]], ye que'l campu magnéticu puede camudase de forma rápida por aciu el control de la cantidá de corriente llétrica nel enduvelláu. Sicasí, a diferencia d'un imán permanente que nun precisa d'alimentación, un electroimán rique d'una fonte d'alimentación pa caltener los campos.

Los electroimanes son llargamente usaos como componentes d'otros dispositivos llétricos, como [[motor llétricu|motores]], [[xenerador llétricu|xeneradores]], [[relé]]s, [[altavoces]], [[discu duru|discos duros]], [[Imaxe per resonancia magnética|máquines MRI]] , preseos científicos y equipos de [[separación magnética]]. Los electroimanes tamién s'empleguen na industria pa recoyer y mover oxetos pesaos, como la chatarra de fierro y aceru.<ref name="Merzouki">{{cita llibru | last1 = Merzouki | first1 = Rochdi | last2 = Samantaray | first2 = Arun Kumar | last3 = Pathak | first3 = Pushparaj Mani | títulu = Intelligent Mechatronic Systems: Modeling, Control and Diagnosis | editorial = Springer Science & Business Media | fecha = 2012 | páxines = 403–405 | url = https://books.google.com/books?id=k81ECeMxyk8C&pg=PA404&dq=ferromagnetic+electromagnet#v=onepage&q=ferromagnetic%20electromagnet&f=false | isbn = 144714628X }}</ref>

== Historia ==
{{multiple image
| align = right
| direution = horizontal
| image1 = Sturgeon electromagnet.png
| caption1 = L'electroimán de Sturgeon (1824)
| width1 = 150
| image2 = Joseph Henry electromagnet.png
| caption2 = Unu de los electroimanes de Henry que podía llevantar cientos de llibres (1830s)
| width2 = 163
| footer =
}}

El científicu danés [[Hans Christian Ørsted]] afayó en 1820 que les corrientes llétriques crean campos magnéticos. El científicu británicu [[William Sturgeon]] inventó l'electroimán en 1824.<ref>{{cita publicación
 | apellíu = Sturgeon
 | nome = W.
 | títulu = Improved Electro Magnetic Apparatus
 | publicación = Trans. Royal Society of Arts, Manufactures, & Commerce
 | volume = 43
 | páxines = 37–52
 | ubicación = Londres
 | añu = 1825
 | fechaaccesu = }} citáu en {{cita llibru |
 apellíu = Miller
 | nome = T.J.Y |
 enllaceautor =
 | títulu = Electronic Control of Switched Reluctance Machines
 | editorial = Newnes
 | añu = 2001
 | ubicación =
 | páxina = 7
 | url = https://books.google.com/?id=Y8VroIWyjB8C&pg=PA7
 | isbn = 0-7506-5073-7}}</ref><ref>Windelspecht, Michael. [https://books.google.com/books?id=hX1jPbJVSu4C&pg=PR22&lpg=PR22&dq=%22William+Sturgeon%22+electromagnet+1825&source=web&ots=BhXj3j9j4t&sig=6gI6QNC-Yc5YMCY5RpEE43eIfgU&hl=en&sa=X&oi=book_result&resnum=9&ct=result#PPR22,M1 Groundbreaking Scientific Experiments, Inventions, and Discoveries of the 19th Century], xxii, Greenwood Publishing Group, 2003, ISBN 0-313-31969-3.</ref> El so primer electroimán foi una pieza de fierro en forma de ferradura que taba envolubrada con un total de 18 arrollamientos d'alambre de cobre desnudu (el cable aislláu nun esistía inda). El fierro taba barnizáu p'aisllalo de los bobinados. Cuando se pasó una corriente al traviés de la bobina, el fierro se magnetizó y atrajó a otres pieces de fierro; cuando la corriente detúvose, perdió la magnetización. Sturgeon amosó la so potencia al consiguir qu'anque namái pesaba siete onza (unos 200 gramos), podía llevantar nueve llibres (aproximao 4 quilos) cuando se-y aplicaba la corriente d'una batería d'una única célula. Sicasí, los electroimanes de Sturgeon yeren débiles por cuenta de que el alambre ensin aisllar qu'utilizaba namái podía ser envolubráu nuna única capa espaciada alredor del nucleu, lo que llindaba'l númberu de vueltes.

A partir de 1830, el científicu d'Estaos Xuníos [[Joseph Henry]] ameyoró de manera sistemática y popularizó l'electroimán.<ref name="Cavicchi">{{cita publicación
 | last = Cavicchi
 | first = Elizabeth
 | títulu = Series and Parallel Experimenting with Electromagnets
 | publisher = Pavia Project Physics, Univ. of Pavia, Italy
 | url = http://ppp.unipv.it/Collana/Pages/Libri/Saggi/Volta%20and%20the%20History%20of%20Electricity/V%26H%20Sect4/V%26H%20387-407.pdf
 | format = PDF
 | fechaaccesu = 22 d'agostu de 2015}}</ref><ref name="Sherman">{{cita web
 | apellíu = Sherman
 | nome = Roger
 | títulu = Joseph Henry's contributions to the electromagnet and the electric motor
 | obra = The Joseph Henry Papers
 | editorial = The Smithsonian Institution
 | añu = 2007
 | url = http://siarchives.si.edu/history/exhibits/henry/electromagnetism
 | fechaaccesu = 27 d'agostu de 2008}}</ref> Usando un alambre con aislamientu de filo de seda inspiráu pol usu que [[Johann Schweigger|Schweigger]] fixera del alambre aislláu pa faer un [[galvanómetru]], foi capaz d'endolcar múltiples capes d'alambre nos nucleos, creando poderosos imanes con miles de vueltes d'alambre, ente ellos unu que pudó soportar 2063 llibres (935,76 kg). El principal usu de los electroimanes yera nel telégrafu sounders.

La teoría de [[dominiu magnéticu]] de como trabayaben los nucleos ferromagnéticos foi propuestu per primer vegada en 1906 pol físicu francés [[Pierre Weiss]], y la detallada teoría de la mecánica cuántica moderna del ferromagnetismu foi ellaboráu en 1920 por [[Werner Heisenberg]], [[Lev Landau]], [[Felix Bloch]] y otros.

== Funcionamientu ==

[[Ficheru:Stator eines Universalmotor.JPG|thumb|La [[Inductor|bobina]] que s'atopa nel estátor d'un [[motor llétricu]] ye un exemplu d'electroimán.]]

El material del nucleu del imán (xeneralmente fierro) componer de pequeñes rexones llamaes [[dominiu magnéticu|dominios magnéticos]] qu'actúen como pequeños imanes. Primero que la corriente nel electroimán actívase, los dominios nel nucleu de fierro tán en direiciones al azar, polo que los sos campos magnéticos pequeños anular ente sigo, y el fierro entá nun tien un campu magnéticu de gran escala. Cuando una corriente pasa al traviés del alambre envueltu alredor de planchar, el so campu magnéticu enfusa nel fierro, y fai que los dominios xiren, alliniándose en paralelu al campu magnéticu, polo que los sos campos magnéticos diminutos añader al campu del alambre, creando un campu magnéticu que s'estiende nel espaciu alredor del imán<ref>{{cita llibru|apellíos=Balcells|nome=Josep|títulu=Interferencies electromagnétiques en sistemes electrónicos|url=https://books.google.es/books?id=qHZmSqZS_fwC&pg=PA387&dq=electroim%C3%A1n+++rexones+llamaes+dominios+magn%C3%A9ticos&hl=es&sa=X&ved=0ahUKEwizqM282pjZAhUODuwKHY1QBAUQ6AEIJzAA#v=onepage&q=electroim%C3%A1n%20%20%20rexones%20llamaes%20dominios%20magn%C3%A9ticos&f=false|fechaaccesu=2018-02-09|fecha=1992|editorial=Marcombo|isbn=8426708412|idioma=es}}</ref>. Cuanto mayor ye la corriente que pasa al traviés de la bobina d'alambre, más dominios son alliniaos, aumentando la intensidá del campu magnéticu. Finalmente, tolos dominios van tar alliniaos, nuevos aumentos na corriente namái causen llixeros aumentos nel campu magnéticu: esti fenómenu denominar [[saturación magnética|saturación]]. Cuando la corriente na bobina ta desactivada, la mayoría de los dominios pierden l'alliniación y vuelven a un estáu aleatoriu y asina sume'l campu. Sicasí en dalgunos l'alliniación persiste, una y bones los dominios tienen dificultaes pa perder la so direición de magnetización, dexando nel nucleu un imán permanente débil. Esti fenómenu, llamáu [[Magnetismu remanente|remanencia]], deber a la [[histéresis]] del material. Aplicar una [[corriente alterna]] decreciente a la bobina, retirar el nucleu y cutilo o calecer percima del so [[puntu de Curie]] va reorientar los dominios, faciendo que'l campu residual debilítese o suma.

[[Ficheru:Electromagnetism.png|thumb|La corriente (I) fluyendo por un cable produz un campu magnéticu (B) en redol a él. El campu empobinar según la [[regla de la mano derecha]].]]
El tipu más simple d'electroimán ye un cachu d'alambre endolcáu. Una [[Inductor|bobina]] con forma de tubu rectu (paecíu a un [[torniellu]]) llámase [[solenoide]], y cuando amás se curva de forma que los estremos coincidan denominar [[toroide]]. Pueden producise campos magnéticos muncho más fuertes si asítiase un «[[nucleu magnéticu|nucleu]]» de material [[paramagnetismo|paramagnético]] o [[ferromagnetismu|ferromagnético]] (de normal [[fierro duce]] o [[ferrita]], anque tamién s'utiliza'l llamáu [[aceru llétrico]]) dientro de la bobina. El nucleu concentra'l campu magnéticu, que puede entós ser muncho más fuerte que'l de la mesma bobina. 

Los campos magnéticos xeneraos por bobines empobinar según la [[regla de la mano derecha]]. Si los deos de la mano derecha ciérrense en redol a la direición del campu magnéticu B, el pulgar indica la direición de la corriente I. El llau del electroimán del que salen les llinies de campu defínese como «polu norte».

Amás, dientro de la bobina créanse corrientes inducíes cuando ta sometida a un fluxu variable. Estes corrientes son llamaes [[corrientes de Foucault]]<ref>{{cita llibru|apellíu=Antón|nome=Juan Luis|títulu=Física 2º Bachilleratu|url=https://books.google.es/books?id=6XijAwAAQBAJ&pg=PA226&dq=electroim%C3%A1n+++dientro++bobina++corrientes+inducíes+Foucault&hl=es&sa=X&ved=0ahUKEwirkcSs25jZAhUD2aQKHQ2kCHAQ6AEIJzAA#v=onepage&q=electroim%C3%A1n%20%20%20dientro%20%20bobina%20%20corrientes%20inducíes%20Foucault&f=false|fechaaccesu=2018-02-09|fecha=2009-05|editorial=Editex|isbn=9788497715898|idioma=es|apellíos2=Andrés|nome2=Dulce Mª|apellíos3=Barriu|nome3=Javier}}</ref>y polo xeneral son indeseables, yá que calecen el nucleu y provoquen una perda de potencia en forma de calor.

== Usos ==
Los electroimanes usar n'aplicaciones nes que se precisa un campu magnéticu variable.<ref>{{cita llibru|apellíos=Pulido|nome=Manuel Álvarez|títulu=Electroimanes|url=https://books.google.es/books?id=0m85DwAAQBAJ&pg=PA76&dq=electroim%C3%A1n+++aplicaciones&hl=es&sa=X&ved=0ahUKEwiU6vWx3JjZAhXDy6QKHVxyDEwQ6AEIPDAE#v=onepage&q=electroim%C3%A1n%20%20%20aplicaciones&f=false|fechaaccesu=2018-02-09|fecha=2013-03-04|editorial=Editorial Club Universitariu|isbn=9788415787099|idioma=es}}</ref> Estes aplicaciones pueden implicar la deflección de [[fai de partícules cargaes|fexes de partícules cargaes]], como nos casos del [[tubu de rayos catódicos]] y l'[[espectrómetru de masa]]. 

Los electroimanes son los componentes esenciales de munchos interruptores, siendo usaos nos frenos y embragues electromagnéticos de los automóviles. En delles tranvíes, los frenos electromagnéticos xúntense direutamente a los rieles. Úsense electroimanes bien potentes en grúes pa llevantar pesaos bloques de fierro y aceru, y pa dixebrar magnéticamente metales en [[chatarrería|chatarreríes]] y [[centru de recicláu|centros de reciclaje]]. Los [[Tren de levitación magnética|trenes de levitación magnética]] usen poderosos electroimanes pa llexar ensin tocar la pista. Dellos trenes usen fuercies curioses, mientres otros empleguen fuercies repulsivas.

Los electroimanes usar nos [[motor llétricu|motores llétricos]] rotatorios pa producir un [[campu magnéticu rotatoriu]] y nos [[motor llinial|motores lliniales]] pa producir un campu magnéticu itinerante qu'impulse l'[[armadura (lletricidá)|armadura]]. Anque la [[plata]] ye'l meyor conductor de la lletricidá, el [[cobre]] ye usáu más de cutiu por cuenta del so relativu baxu costu, n'ocasiones emplégase [[aluminiu]] p'amenorgar el pesu.

La principal ventaya d'un electroimán sobre un [[Imán|imán permanente]] ye que'l campu magnéticu pue ser rápido manipoliáu nun ampliu rangu controlando la cantidá de corriente llétrica. Sicasí, precísase una fonte continua d'enerxía llétrica pa caltener el campu. N'aplicaciones onde nun se precisa un campu magnéticu variable, los imanes permanentes suelen ser cimeros. Amás, ye posible fabricar imanes permanentes que producen campos magnéticos más fuertes qu'un electroimán de tamañu similar.

== Fuercia sobre los materiales ferromagnéticos ==
[[Ficheru:Electromagnet with gap.svg|thumb|Esquema d'un electroimán.]]
Calcular forzar sobre materiales [[ferromagnetismu|ferromagnéticos]] ye, polo xeneral, abondo complexu. Esto debe a les llinies de campu de contorna y a les complexes xeometríes. Puede asemeyase usando [[analís d'elementos finitos]]. Sicasí, ye posible envalorar la fuercia máximo so condiciones específiques. Si'l campu magnéticu ta confináu dientro d'un material d'alta permeabilidá, como ye'l casu de ciertes aleaciones d'aceru, la fuercia máximo vien dada por:

{{ecuación|<math>F = \frac{B^2 A}{2 \mu_o}</math>}}

siendo:
* ''F'', la fuercia en [[newton (unidá)|newtons]];
* ''B'' , el campu magnéticu en [[tesla (unidá)|teslas]];
* ''A'', l'área de les cares de los polos en [[metru cuadráu|m²]];
* ''<math> \mu_o </math>'' , la [[permeabilidá magnética]] del espaciu llibre.

Nel casu del espaciu llibre (aire), <math>\mu_o = 4 \pi \cdot 10^{-7}\,\mbox{H}\cdot \mbox{m}^{-1}</math>, siendo la fuercia por unidá d'área (presión):

{{ecuación|<math>P \approx 398 \, \mathrm{kPa}</math>, pa ''B'' <nowiki>= </nowiki>1 tesla}}
{{ecuación|<math>P \approx 1592 \, \mathrm{kPa}</math>, pa ''B'' <nowiki>=</nowiki> 2 teslas}}

Nun [[circuitu magnéticu]] zarráu:

{{ecuación|<math>B = \frac{\mu N I}{L}</math>}}

siendo:
* ''N'' ye'l númberu de vueltes del cable en redol al electroimán;
* ''I'' ye la corriente n'[[amperiu|amperios]];
* ''L'' ye'l llargor del circuitu magnéticu.

Sustituyendo, llógrase:

{{ecuación|<math>F = \frac{\mu N^2 I^2 A}{2 L^2}</math>}}

Pola so fuercia usar pa llevantar contenedores de más de 25 tonelaes, más el pesu de la carga y vehículos.

Pa construyir un electroimán fuerte, prefierse un circuitu magnéticu curtiu con una gran superficie. La mayoría de los materiales ferromagnéticos encher sobre 1 a 2 teslas. Esto asocede a una [[escitación magnética|intensidá de campu]] de <math>H\approx </math> 787 amperios×vueltes/metro.

Por esta razón, nun hai motivos pa construyir un electroimán con una intensidá de campu mayor. Los electroimanes industriales usaos pa llevantar grandes mases, diseñar coles cares de dambos polos nun llau (l'inferior). Eso confina les llinies de campu pa maximizar el campu magnéticu. Ye como un cilindru dientro d'otru. Munchos [[altavoz|altavoces]] usen una xeometría asemeyada, anque les llinies de campu son radiales al cilindru interior más que perpendiculares a la cara.

== Ver tamién ==
* [[Electromagnetismu]]
* [[Dipolo magnéticu]]
* [[Lletricidá]]

== Referencies ==
{{llistaref}}

== Enllaces esternos ==
{{commonscat|Electromagnets}}
{{Tradubot|Electroimán}}

{{control d'autoridaes}}
[[Categoría:Imanes]]
[[Categoría:Inventos d'Inglaterra]]