Ver la fonte de Benoît Mandelbrot

{{persona}}
'''Benoît Mandelbrot''' {{nym}}<ref>{{cita web |url=http://www.nytimes.com/2010/10/17/us/17mandelbrot.html?_r=1 |títulu=Benoit Mandelbrot, Mathematician, Dies at 85 |fechaaccesu=16 d'ochobre de 2010 |autor=Jascha Hoffman |fecha=16 d'ochobre de 2010 |obra=The New York Times|idioma=inglés |cita=Benoit B. Mandelbrot, a maverick mathematician who developed an innovative theory of roughness and applied it to physics, biology, finance and many other fields, died on Thursday in Cambridge, Mass. He was 85. }}</ref> foi un matemáticu [[Polonia|polacu]] nacionalizáu [[Francia|francés]] y d'[[Estaos Xuníos]] conocíu polos sos trabayos sobre los [[fractal]]es. Ye consideráu'l principal responsable de la puxanza d'esti campu de les [[matemática|matemátiques]] dende l'entamu de los años setenta, lo mesmo que de la so popularidá al utilizar la ferramienta que se taba popularizando nésta dómina - l'[[Ordenador|ordenador]] - pa trazar los más conocíos exemplos de xeometría fractal: el [[conxuntu de Mandelbrot]] y los [[conxuntu de Julia|conxuntos de Julia]]. [[Gaston Julia]] afayó estos postreros y desenvolvió les [[matemátiques de los fractales]], que depués desenvolvió Mandelbrot.

== Datos biográficos ==
Nació'l [[20 de payares]] de [[1924]] en [[Varsovia]], [[Polonia]], dientro d'una familia [[pueblu xudíu|xudía]] culta d'orixe [[Lituania|lituanu]], morrió nel 2010. Foi introducíu al mundu de les matemátiques dende pequeñu gracies a los sos dos tíos. Cuando la so familia emigra a [[Francia]] en [[1936]], el so tíu Szolem Mandelbrot, profesor de matemátiques nel [[Collège de France]] y socesor de [[Hadamard]] nesti puestu, toma la responsabilidá de la so educación. Dempués de realizar los sos estudios na [[Universidá de Lyon]] ingresó a la [[École polytechnique]], a temprana edá, en [[1944]], so la direición de Paul Lévy, quien tamién-y influyó fuertemente. Doctorar en matemátiques pola [[Universidá de París]] nel añu [[1952]]. Darréu foise al MIT y depués al Institutu d'Estudios Avanzaos de Princeton, onde foi'l postreru estudiante de postdoctorado al cargu de [[John von Neumann]]. Dempués de diverses estancies en Xinebra y París acabó trabayando en IBM Research.

En [[1967]] publicó en ''[[Science]]'' «[[¿Cuántu mide la mariña de Gran Bretaña?]]», onde s'esponen les sos idees tempranes sobre los fractales.

Foi profesor d'economía na [[Universidá Harvard]], d'inxeniería na [[Universidá Yale|Yale]], de fisioloxía nel Colexu Albert Einstein de Medicina, y de matemátiques en París y Xinebra. Dende [[1958]] trabayó en [[IBM]] nel Centru de Investigación Thomas B. Watson en Nueva York.

== Llogros científicos ==
Foi'l principal creador de la [[Xeometría fractal|Xeometría Fractal]], al referise al impautu d'esta disciplina na concepción ya interpretación de los oxetos que s'atopen na naturaleza. En [[1982]] publicó'l so llibru ''Fractal Geometry of Nature'', nel qu'esplicaba les sos investigaciones nesti campu. La xeometría fractal estremar por un aproximamientu más astractu a la [[dimensión]] de la que caracteriza a la xeometría convencional.

El profesor Mandelbrot interesar por cuestiones que nunca antes esmolecieren a los científicos, como los patrones polos que se rixen la ''rugosidad'' o los resquiebros y quebres na naturaleza.

Mandelbrot sostuvo que los fractales, en munchos aspeutos, son más naturales, y por tanto meyor entendíos intuitivamente pol home, que los oxetos basaos na [[xeometría euclidiana]], que fueron anidiaos artificialmente.

{{cita|Les nubes nun son esferes, los montes nun son conos, les costes nun son círculos, y les corteces de los árboles nun son llises, nin los rescamplos viaxen nuna llinia recta.|Mandelbrot, del so llibru ''Introduction to The Fractal Geometry of Nature''}}

== Discutinios ==
Mandelbrot indicó la sobrevaloración de les matemátiques basaes n'analís alxebraicu dende'l sieglu XIX y dio igual importancia a la xeometría y al analís matemáticu visual, analís pal qu'él taba especialmente dotáu, sobre la que caltuvo que se fixeron llogros igual o más importantes como los de los antiguos griegos o [[Leonardo da Vinci|Leonardo]]. Esta visión pocu ortodoxa costó-y dures crítiques per parte de los matemáticos más 'puros', especialmente al entamu de la so carrera.

== Honores y premios ==
En [[1985]] recibió'l premiu "''Barnard Medal for Meritorious Service to Science''". Nos años siguientes recibió la "''Franklin Medal''". En [[1987]] foi gallardoniáu col premiu "''Alexander von Humboldt''"; tamién recibió la "''Medaya Steindal''" en [[1988]] y munchos otros premios, incluyendo la "Medaya Nevada" en [[1991]].

== Conxuntu de Mandelbrot ==
El [[conxuntu de Mandelbrot]] ye un conxuntu matemáticu de puntos nel planu complexu, que'l so cantu forma un [[fractal]]. Esti conxuntu defínese asina, nel [[númberu complexu|planu complexu]]:

ra. A partir de ''c'', constrúyese una [[Socesión matemática|socesión]] por [[Inducción matemática|inducción]]:

:<math> \left \{
\begin{matrix}
 z_0 & = & 0 \qquad \ & \text{(términu inicial)} \qquad \\
 z_{n+1} & = & z_n^2 + c & \mbox{(rellación d'inducción)}
\end{matrix} \right.
</math>

Si esta socesión queda acutada, entós dizse que ''c'' pertenez al conxuntu de Mandelbrot, y si non, queda escluyíu del mesmu.

{{clear}} <!-- prevents images piling up on the gallery -->
<gallery caption="Vistes del [[conxuntu de Mandelbrot]]. Cada socesiva imaxe ye una ampliación d'una seición de la imaxe previa." widths="120px" heights="120px" perrow="4">
Image:mandel zoom 00 mandelbrot set.jpg
Image:mandel zoom 01 head and shoulder.jpg
Image:mandel zoom 02 seehorse valley.jpg
Image:mandel zoom 03 seehorse.jpg
Image:mandel zoom 04 seehorse tail.jpg
Image:mandel zoom 05 tail part.jpg
Image:mandel zoom 06 double hook.jpg
Image:mandel zoom 07 satellite.jpg
Image:mandel zoom 08 satellite antenna.jpg
Image:mandel zoom 09 satellite head and shoulder.jpg
Image:mandel zoom 10 satellite seehorse valley.jpg
Image:mandel zoom 11 satellite double spiral.jpg
Image:mandel zoom 12 satellite spirally wheel with julia islands.jpg
Image:mandel zoom 13 satellite seehorse tail with julia island.jpg
Image:mandel zoom 14 satellite julia island.jpg
</gallery>

== Referencies ==
{{llistaref}}

== Ver tamién ==
* [[Fractal]]
* [[Conxuntu de Mandelbrot]]
* [[¿Cuántu mide la mariña de Gran Bretaña?]]
* [[La xeometría fractal de la naturaleza]]

== Enllaces esternos ==
{{Commonscat}}
{{wikiquote|Benoît Mandelbrot}}
* [http://www.eduardpunset.es/charlascon_detalle.php?id=22 Entrevista] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090205201949/http://www.eduardpunset.es/charlascon_detalle.php?id=22 |date=2009-02-05 }} d'[[Eduard Punset]] a Benoît Mandelbrot.
* [http://www.math.yale.edu/mandelbrot/ Páxina web B.Mandelbrot en Yale.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110311084444/http://www.math.yale.edu/mandelbrot/ |date=2011-03-11 }} (n'inglés)
* [http://www.ted.com/talks/benoit_mandelbrot_fractals_the_art_of_roughness.html Ted talk: "Benoit Mandelbrot: Fractals and the art of roughness"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140217132541/http://www.ted.com/talks/benoit_mandelbrot_fractals_the_art_of_roughness.html |date=2014-02-17 }}
* [http://www.economist.com/node/17305197 Obituariu de Benoît Mandelbrot (The Economist)]
* [http://www.pbs.org/wgbh/nova/physics/hunting-hidden-dimension.html Documental sobre xeometría fractal na naturaleza] (Inglés)

{{NF|1924|2010|Mandelbrot, Benoit}}

{{Tradubot|Benoît Mandelbrot}}

[[Categoría:Matemáticos y matemátiques de Polonia]]
[[Categoría:Matemáticos y matemátiques de Francia]]
[[Categoría:Premiu Wolf en Física]]
[[Categoría:Premiu Xapón]]
[[Categoría:Persones de Varsovia]]
[[Categoría:Oficiales de la Lexón d'Honor]]
[[Categoría:Medaya Franklin]]